Uri khuli yo vha hone lungana zwi nga si to khakhisa tshimela, fhedzi arali ya nga vha hone i tshi khou tou tevhekana iya tshinyadza.
Zwimela zwi ya kona u wana mutsho une wa vha uri wo fhambana hafha na wa fhasi une wa nga tshinyadza zwimela.
Zwimela zwina mutsho une uya kona u tshinyadziwa nga wo kana u vhulaiwa. Mutsho hoyo uya fhambana uya nga tshimela. Zwinwe zwimela u fana na zwa madakani kana hune ha sa tou vha na madaka, manzhi zwi ya vha zwo no fa arali mutsho wa vho u 5ºC.
U ta tshimela tshine tsha nga lugela vhupo ha hanu ni fanea u sedza zwimela zwine zwa kona u kondelela murotho.
Ndi mini Khuli nntsu?
‘Khuli ntsu’ ndi musi hu tshi vha na murotho wo kalulaho fhedzi hu sa vhe na zwithu zwi tshena zwine zwa vha uri zwi khou vhonala. A i iti tshifhinga tshothe, zwi nga itea luthihi kha minwaha minzhi, fhdedzi iya tshinyadza u fhira khuli ine ya vha uri yo doweleya tshena iya kona u vhulaha zwimela na minwe ya miri.Duvha la u Dzhena ha Khuli
Duvha la u dzhena ha khuli yo kalulaho zwi vha zwi tshi khou tou amba uri ndi hone u guma u mela ha zwimela zwine zwa vha uri zwi ya ofha vhukuma khuli, musi zwi tshi khou hula.Arali tshimela tshi saathu vhibva nga duvha la hone hu ya vha na u tshinyalelwa zwihulwane. U tshi khou shuma u swika kha heli duvha, rabulasi anga kona u humbulela duvha la u guma u tavha atshi khou shavhisa murotho wo kalulaho.
Fhethu hune ha vha ho tavhiwa mavhele ha Sandvet, Vaalharts, Orange-Riet, Douglas na Lower Orange River, tshifhinga tshine ha vha hu tshi khou dzhena duvha la murotho ndi 20 Shundunthule. Tshifhinga tshilapfu tsha mavhele, khalanwaha ya u hula ya maduvha a 150, zwi fanela u vha zwo tavhiwa isaathu swika vhukati ha nwedzi wa Nyendavhusiku.
Kha zwimela zwine zwa vha uri zwi ya hula hu vhuria, zwine zwa shavha vhukuma murotho musi zwi tshi kha di vha zwiraba, hu nga kona u dzudzanyiwa duvha line zwa do tavhiwa ngazwo uri musi murotho wo kalulaho u tshi swika zwi vhe zwo no hula.
Duvha la u Guma la Murotho
Duvha la u guma ndi lone duvha line wa nga kona u tavha zwimela zwine zwa vha uri zwihula tshilimo zwine zwa shavha murotho musi zwi tshi kha di hula.Kha mabulasi ane ha vha na dzi mvula dzo kalulaho, hu fanela u tavhiwa musi ho no na mvula dza u thoma.
Kha mabulasi ane avha uri atou sheledziwa zwi nga itwa nga u tavhanya hu tshi vhoniwa uri khombo ya murotho yo no fhira, nahone ho no thoma u fhisa. Kha zwimela zwine zwa tavhanya zwa rengiswa u fana na miroho, mahabu na sweet melon, hu vha hu tshi khou itelwa uri vha kone u vha na mbuyelo.
Vhupo hune ha Rotholesa Afrika Tshipembe
Mabulasi ane avha vhukati ha Afrika Tshipembe ane avha na murotho mulapfu une wa vha khombo ndi nntha ha lwanzhe na kule ha lwanzhe. Vhusiku ha vhuria vhune ha vha uri ahuna makole ha vha na muya wa u oma zwi ya dzhenelela kha u vha hone ha murotho.Fhethu hune ha vha uri hu ya sheledziwa kha vundu la Free State na Northern Cape, hu ya vha na tshifhinga tshilapfu tsha murotho, ubva kha maduvha a 91 uya kha 120. Mabulasi ane avha fhethu hune havha uri hu ya sheledziwa kha vundu la Limpopo, Lowveld (Mpumalanga na Limpopo Provinces) na mirini ya KwaZulu-Natal, Eastern Cape na Western Cape Provinces hu ya vha na murotho mutuku lwa maduvha matuku nga nwaha maduvha ane anga vha 30 fhedzi.
Eastern Cape, tshifhinga tsha murotho ndi, maduvha a 1 – 30 tshifhinga tshi vha tshituku nga malandu wa u tutuwedziwa wa milambo ine ya vha uri yo tsa na miedzi kha mutsho. Hafha kha hei miedzi hu ya dudela u fhira mirini ya Eastern Cape henezwo zwo ita uri hu vhe a murotho mutuku. Vhunzhi ha zwipida zwa Eastern Cape hune ha vha uri hu ya sheledziwa ho dzula tsini na miedzi.
Hu na fhethu hune ha vha uri ho vulea vhukuma hune ha sa vhe na murotho KwaZulu–Natal zwine zwa vha zwi tshi khou tutuwedziwa nga muya wa u fhisa wa lwanzheni wa Mozambique sea current. Hafha hu vha hokatela na Makhatini hune ha tou sheledziwa. Zwimela zwa madaka o linganelaho, sa tsumbo u fana na, miomva, maafukhada, migwavha na zwimela zwa dakani u fana na dzi thebvu, zwi ya kona u tavhiwa hafha.
Dzi thoduluso kha muri wa coconut, tshimela tsha musi hu tshi khou fhisa zwo no vhoniwa kha bulasi la Makhatini.
Vhupo hune ha sa vhe na murotho Afrika Tshipembe hu vha ho katela na Eastern na Southern Cape na vhukati ha KwaZulu-Natal. Ha dovha ha vha na hunwe hune ha vha uri ho vulea kha mikano ya devhula ya Mpumalanga na Limpopo Provinces hune ha vhesa nga ngomu ha Kruger National Park.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe