iSimangaliso ya Wetland na Dzivha

Fhethu ha Maḓembe

©Roger de la Harpe
Fhethu hune ro vha ri tshi hu ḓivha nga dzina ḽa uri KwaZulu-Natal's Greater St Lucia Wetland Park zwa zwino lwa tshi ofisi ho no shanduka dzina ḽa hone hu vho pfi iSimangaliso, ‘fhethu ha madembe', hu khou vhidziwa nga nḓowelo ya vhupo hono ho nahone dzina ḽa hone ḽo tea vhukuma. Phakha ina zwithu zwine zwa vha uri zwo ḓala, huna zwithu zwa maḓini, ha vha na maḓi na ḓaka na fhethu ho thabaho, ho omaho na mahatsini.
Ha dovha ha vha na zwifuwo- ubva kha dzi shaka uya kha dzi ngweṋa na kha maṋoni mahulwane na dzi tshugulu. Nga ngomu ha dovha ha vha na dzivha ḽa St Lucia, hune havha hone hu hulwane Afrika Tshipembe, ha dovha ha vha na zwikwara.

Dzivha ḽa Sibaya

©Roger de la Harpe
Zwa u rina madzina nga zwinwe zwifhinga zwi ya ḓaḓisa, zwine zwo no vha nḓowelo kha shango ḽa vho riṋe, nahone zwi ya khakhisa na musi hu tshi vha hu khou ṱoḓea u shumisa mepe muswa unga bva u tshi khou ri (Umfolozi/ uMfolozi/Mfolozi /Mfolosi/
lmfolosi sa tsumbo). Zwi nga kha ḓivha uri tshiimo, zwithu zwiswa zwine zwa vha zwa vhukuma kha dzina ḽa dzivha ḽine ḽa vha ḽone lihulwanesa ḽine ḽa vha Sibayi u fhirisa uri Sibaya.
Kha nyimelo dzoṱhe heḽi dzivha ḽine ḽa vha kha shango ḽa mazulu ḽo ḓala vhukuma nga dzi khovhe na dzi hippo na dzi ngweṋa. Musi ḓuvha ḽi tshi bva hu tshi khou bva khovhe dza mavhanda na zwa u fhufha nnṱha ha maḓi mathomoni kha miri ine ya vha ḓakani, uya kona u vhona dzi hippo dzi tshi khou sokou ṱavhelana mikosi, tableau etched i tshi kha muvhala mutsu na mutsuku ndi yone ine yo vha nga tshifhinga tsha Pleistocene, hu saathu swika tshifhinga tsha u shumisa dzi computer na dzi 4x4s. Zwo vha zwi tshi vhoniwa zwi tshi khou bva kha canoe, hune u tshi bva hafho uya kona u bvisa ubva maḓini hune vhathu vhane vha vha vhahenefho vha vha vho no lugisa ṱafula ḽine ḽa vha na zwinwiwa.

Dzi vha ḽa Ku-Hlange

©Roger de la Harpe
Ḽine ḽa ḓivhiwa sa Kosi Lake, Lake Ku-Hlange hafha ndi hone hune ha ḓivhelwa vhukuma u ḓala ha dzi khovhe ndi hone hune vhathu vha vha tsonga vha ḓala hone vha tshi khou ṱoḓana na khovhe. Zwivhumbwa zwa hone u tou zwivhona uri ndi zwa mvelo huna zwo no nga danga hune khovhe dza kungea zwavhuḓi dza kona uya u fashea. Fhethu ha honne ndi ha vhuḓi vhukuma, ahu tou tendelwa khovhe ṱhukhu fhedzi na zwinwe zwa maḓini uri zwi sa shavhe, fhedzi hu vha ho itwa nga dzi khuni zwa ṱumaniswa nga maṱari a mufula une uya hula vhukuma.
Hezwi zwa u kona u dzi fara zwi ya fhiriselwa ubva kha khotsi uya kha nwana. Zwo vha zwo tou rali lwa minwaha ine ya fhira 700 kha vhathu vha vha Nguni. Dzivha ḽi thungo ya vhubvaḓuvha ha Isimangaliso mulomo wa hone u tou vha kha 3 km ya u bva mukaṋoni wa Mozambican.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe