Ndzhawu ya Mati ya iSimangaliso na Qhivi

Ndzhawu ya Masingita

©Roger de la Harpe
Leswi ahi switiva tani hi ntanga lowukulu wa KwaZulu-Natal's Greater St Lucia Wetland Park wu cinciwe vito ximfumo kuva iSimangaliso, ‘ndzhawu ya masingita', leswi swivurisiwaka swonahi ririmi ra ndzhawu liya – xikan’we na vito leringa ringanela. Ntanga lowu wuna biodiversity, laha kungana vutmi bya swihadyani swale matini, lwandle, qhivi, estuarine, nhova, wetland, savanna xikan’we na grassland ecosystems, leswi katsaniwa na swiharhi swa nhova leswi fambaka na swona – kusukela eka ti sharks nati ngwenya kuya eka swinyenyani na timpfuvu. Swin’wana swinga kona e iSimangaliso swikatsa na qhivi ra Lake St Lucia, leri tekiwaka riri rikulu ngopfu e Afrika Dzonga, naswona rile dzongeni ngopfu wa Afrika.

Qhivi ra Sibaya

©Roger de la Harpe
Ku thyiwa ka mavito yantshwa na maendlelo lawa yaku thya mavito yantshwa leswinga nghena laha tikweni ra hina swinga ku hlanganisa nhloko minkarhi yin’wana, laha kutirhisiwaka mavito lawa ya vulaka swokarhi lawa ya susaka lawa ya khale kutani kuva na yan’wana lawa yango cinca loko kuva na map wuntshwa (Umfolozi/ uMfolozi/Mfolozi /Mfolosi/
lmfolosi tani hi xikombiso). Leswi swingava swiendliwa hikuva vito ra sweswi, lerintshwa roka ringa hoxekangiki ra qhivi ra ntumbuluko lerikulu ra Afrika Dzonga i Sibayi, ematshan’weni ya Sibaya.
Hambi swiritano, qhivi leri ra Zululand ritalele hitihlampfi na timpfuvu na tingwenya. Loko dyambu ri tlomuta tinyenyana leti dyaka tihlampfi ti hahela eka rona kuta lava swakudya, kutani timpfuvu tisungula ku tlanga naku ahlamulelana, leswi ndzhawu leyi yivonakisaka xiswona kova yona liya ya minkarhi ya Pleistocene, loko hinga se sungula ku xavisa maribye ya hina hiti khomxuta nati movha tati 4x4s. Leswi swivonaka ngopfu loko uri eka xikwekwetsu, endzhaku loko ufikile kona xikan’we na vanhu lavanga eka ndzhawu ya byetlelo va deka tafula leri rhwalaka swakahle.

Qhivi ra Ku-Hlange

©Roger de la Harpe
Leri ritiveka ku antswa hi Kosi Lake, Lake Ku-Hlange hirin’wna leri hlanganaka na coastal lagoons leringana ndhuma ya tihlampfi leti rixaka ra va-Tsonga varhandzaka ku tiphasa. Xivumbeko xa kona ixa ntumbuluko, ri yisa tinhlampfi hile ka nomo wa mati laha tiyaka eka ndzhawu leyikulu laha kungana swivumbeko swofana na swidloko. Switlhaka leswi tirhisiwaka ku tikhoma aswi onhi mbango, naswona aswi pfumeleli ntsena swihlampfana na swivumbiwa swin’wana swale matini kuva swikota ku hundza kambe swiendliwe hi timhandzi ta laha kaya letinga boheleriwa kunwe na matluka ya raffia palms leyi milaka endzhawini liya.
Switlhaka leswi swihundziseriwa kusuka eka tatana kuya eka n’wana, tani hileswi swingava kona kuringana kwalomu ka 700 wa malembe laha va Nguni vanga hanyisa xiswona eka ndzhawu leyi ya mati. Qhivi leri rile n’walungwini swinene wa ntanga wa iSimangaliso Wetland Park naswona nomo lowu wu kwalomu ka 3 km e dzongeni wa ndzilikani wa Mozambique.

Translated by Ike Ngobeni