Kuḽele
Iḽa zwipuka zwa hayani, zwikokovhi, khovhe na zwikhokhonono zwi ya wanala kha kuḽele kwayo fhedzi khovhe ndi yone ine ya pfana nayo nga maanḓa.Kubebele
Ina muvhala mutshena ya dovha ya vha na muvhala wa tshitopi kana tshitopi tsho yelaho kha muvhala wa swiri. Vhunzhi hadzo dzo lapfa u lingana, hedzi dzine dza vha dzo kudzelwa u lenga ndi dzone dzine dza vha pfufhi. Dzine dza vha dzi sina maanḓa dzi tshi kha ḓi vha ṱhukhu dzi fhedza dzo lovha dza mbo ḓi bviswa na tshiṱahani. Dzi tshi kha ḓi vha ṱhukhu dzi vha dzi sina maanḓa na hone adzi koni u dzula nga nḓila yone, nga tshenetsho tshifhinga dzi vha dzi sina mithenga, dzi na phosho na hone dzi sa dzulisei nga maanḓa arali ha vha na tshithu tshine tsha sendela tsini na tshiṱaha. Mithenga yadzo i hula musi dzo no swikisa maḓuvha a 45-50 dzi tshi vho nga khulwane fhedzi dzi vha dzi tshi kha ḓi vha na muvhala mutsu, usa vhonala zwavhuḓi, na milenzhe ine ya vha na muvhala wo no nga maṱari u tshi khou yela kha mutsuku.Ṱhukhu dzi ṱuwa tshi ṱahani dzina maḓuvha a 60-66, nnthihi ndi yone yo no ḓisiwa kha ṅwaha. Zwi tshi kha ḓi tou thoma vhabebi ndi vhone vhane vha dzhia zwiḽiwa vha zwi vhea kha mulomo wa ṱhukhu fhedzi zwi tshi ya zwi tshiya hedzi ṱhukhu ndi dzone dzine dza dzhia zwiḽiwa kha mulomo wa mme adzo kana tshiṱahani henefho. Zwiḽiwa zwa hone zwo khethefhala: khovhe ṱhukhu, zwiḓula,tswina,mbevha. voles,shrews, zwiṋoni zwine zwa alamela fhasi mavuni, zwikhokhonono zwo no dzula maḓini. Ṱhukhu dzi ḽa dzi Mollusca, na zwikhokhonono zwihulwane zwine zwa dzula mahatsini na zwimela zwa maḓini. Musi zwivhanana zwo no hula muṱa hoyu uya ṱutshela zwiṱaha wa ya u ṱoḓa zwiḽiwa kule.