Vanhu va Khale e Richtersveld

Vumbhoni byo Sungula

©Shem Compion
Vumbhoni byosungula bya vanhu e Namaqualand nale Richtersveld byi yimeriwa hiti crude stone tools, kufana nati choppers na swihloka leswinga endliwa kusuka eka stone pebble kumbe core. Swilo leswi swa Early Stone Age swifambelana na tinxaka totala swinene tati Homo, kufana na Homo habilis, Homo erectus na archaic Homo sapiens, letinga tshama exikarhi ka 2.5 million na 200 000 wa malembe lawa yanga hundza. Ku fikela sweswi, hambiswiritano, akuna ti fossils ta vanhu tikumekileeka xiphemu lexiya xa misava.
Kasi Middle Stone Age yivikiwa kuva yiri exikarhi ka 200 000 wa malembe na 35 000 wa malembe lawa yanga hundza. Nkarhi lowu wutisa kucinca kusuka eka switirhisiwa leswi phemekelaka, ndlela yintshwa swinene ya switirhisiwa swa thekinoloji laha maribye ya silivhere ya biwaka eka stone core ku endla swihalu, swotsema na swin’wana.
Swikombiso swotala swa switirhisiwa leswintsongo swa maribye swikumeka e Namaqualand, laha kungana tindzhawu totala ta archaeology e Richtersveld letingana nhlayo yale henhla ya leswi phemekaka naleswa maribye, leswivulaka leswaku laha hikona laha aku endliwa switirhisiwa kona’. Ntanga wa West Coast National Park, kusuhi nale Langebaan, nawona wuna mikondzo leyi khomekaka yati fossil leyi nga endliwahi yin’wani yavakokwani vati Homo sapiens ta hina ta nkarhi walowo.

Vutshamo bya Vanhu e Richtersveld

©Shem Compion
Vukona bya Later Stone Age byikotlana na kuhumelela ka Homo sapiens sapiens, lah kuya hi anatomy vanhu va masiku lawa laha kunga mina na wena. Switirhisiwa leswi swifambelana na nkarhi lowu aswi endliwe kahle xikan’we na xikongomelo xa ntirho wokarhi. Leswi swikatsa swotsema na tiborho na swocela leswi swotala swa swona aswi khomanisiwile na mapulanga leswaku swita kota ku trhiseka kufana na matlharhi na mikwana. Marhambu na timhondzo ta ndlopfu aswitirhisiwa ku endla swotsema na tinereta kukatsa na swinjovo. Tindzhawu totala ta archaeology e Richtersveld (leswi sukelaka eka kutlula 3000 wa malembe lawa ya hundzeke) switisa vumbhoni eka thekinoloji ya muxaka lowu.
Vumbhoni byinwana bya vukona bya vanhu byikumeka hi marhambu ya swihari lawa yanga tirhisiwa ku endla switirhisiwa swin’wana na thyaka leringa kona leringana thyaka ra vanhu leswinga kumeka eka coast. Se kuya hi vumbhoni bya archaeology, vahloti lava votshamela kurhurha vatshame e Namaqualand nale Richtersveld kuringana kutlula 200 000 wa malembe. Vutomi byakona onge abyinga olovi. Onge mati aya kala swinene (leswi aswivonaka hikokwalaho ka swikhamba swa matandza ya yimbho leswi aswitirhisiwa ku hlayisa mati) naswona aku tshama kuri na khombo raleswaku swiharhi swinga hela hikokwalaho ka kuhlotiwa. Kambe, kan’we, vanhu vatikombe va switwisisa leswaku kuhanya kavona swiya hiku tirhisana na mbango hindlela leyinga hlayiseka no koteka.

Translated by Ike Ngobeni