President Nelson Mandela na xirho kuloni xa ANC General Andrew Masondo

© Dr Peter Magubane
President Nelson Mandela na xirho kuloni xa ANC General Andrew Masondo. Hivumbirhi vavanuna lava va ambale unifomo ya Umkhonto we Sizwe (MK), ku fana na swinwana swirho leswi aswi hlengeletanile eka ntirho lowu e Orlando Stadium.
Exikarhi ka malembe yava1961,varhangeri va vandla ra African National Congress (ANC) vahlanganile exihundleni laha vanga teka xiboho xo simeka Umkhonto we Sizwe (MK), the Spear of the Nation, leswaku riva xiphemu xa matlhari ro lwisana na xihlawuhlawu. Mandela uvekiwe kuva murhangeri. Xiboho lexi axiri xa nkoka swinene — minhlaselo ayita endliwa eka miako, naswona aku nga dlayiwi vanhu. Leswi aswi hlohleteriwa hileswi vandla ra ANC a ri pfumela eka swona tani hi nawu wa Mahatma Gandhi waku pfumala madzolonga xavumbirhi kutava ku loko ku dlawa valungu swita endla leswaku vachava swinene nhlayo leyikulu ya vantima. Ehansi ka swipimelo swokarhi, nawu lowu wukote ku landzeleriwa kuringana makume nharhu wa malembe. Laha loko kufike milawu yintshwa, Mandela u vhakele matiko yo hlaya laha anga sungula hi Afrika, aya e Britain na Soviet Union.
Mfumo awu tshama wurindzile leswaku uta vuya rini, kambe u vuye a nghena e tikweni anga voniwanga laha anga nghena hile khale ka Bechuanaland, sweswi kunga Botswana. Varhangeri va Britain ava tiva siku na nkarhi hambi ndzhawu leyi ata nghena hiyona etikweni ra Afrika Dzonga, kambe ava fikisangi hungu leri e Pitori. Ndzi byeriwe leswi hi mulanguteri nkulu wa vuhlayiseki, Gerry Forrest, naswona ndzi nwi tshembile kusuka eka mburisano lowu ndzingava na wona kusukela khale naleswaku andzi switiva leswaku ari na vonelo rale hansi ra maphorisa ya tiko a tlhela anga rhandzi tintangha takwe hintirho eka swa vuhlayiseki. Xinwani lexinga nwi kwatisa ngopfu hiloko atava a chayerile kuta e Afrika Dzonga laha phorisa e ndzelekanini anga nwilerisa leswaku a pfula bonete ya movha wa yena. 'Xana u ehleketa leswaku ndzi tumbete Mandela eka njhini ke?' Forrest a vutisa hiku nyangatseka. Hi August 1962, Mandela uvuye a khomiwa loko arikarhi a famba ku kongoma e Natal, laha anga tengisiwa naku pfaleriwa kuva a hume laha etikweni swingari e nawini.

“Hinkwerhu kahina hita fa kambe leswi hinkwerhu hiswiendlaka ku hoxa xandla eka xivumbeko xa tiko ra hina switava kona hilaha kunga heriki.” ~ Nelson Mandela

Mandela 100 - Mandela: A Man of Principle

Brenda Fassie loyi a khumbekile,ntlhambi ya ndhuma ya Afrika Dzonga ya vuyimbeleri bya pop, a vukarha Mandela....more

Mandela 100 - The Charm of Mandela

Nelson Mandela uvuyele e kaya kayena e Soweto endzhaku kaloko a humile e khotsweni hi 1990. Nelson u kulele e No. 8115 Vilakazi Street laha ...more

Mandela 100 - The Fight for Freedom

Mandela a rhandziwa swinene hi vaseketeri va yena naswona ari xikombiso xa ntshuxeko eka vanhu hinkwavo. A langutiwa tani hi xivumbeko xa xi...more

Mandela 100 - Timeless Madiba

Valwela ntshuxeko lava, kukatsa na, Ruth First, Z.K. Mathews na Lionel "Rusty" Bernstein vapfapfarhute no amukela Freedom Charter leyi ayi v...more