Tin’anga na Vatshunguri
Mimirhi ya xintu ya rixaka ra ma Zulu yina lomu yitumbulukaka kona exikarhi ka vukhale bya yona; xikan’we n kutirhisiwa na matotelo yawona yi cincile nyana eka malembe lawa yotala.
Ma Zulu vaendla kuhambana lokukulu swinene exikarhi ka n’anga yotshungula (inyanga yokwelapha), leyi ntirho wa yona, kufikela namuntlha, kunga ku lawula naku phakela mirhi leyi endliweke hi swimilani na swiharhi, xikan’we na xingomantanda (inyanga yokubhula), lexi 'nuhetelaka' kumbe kukumisisa swivangelo swa swivilelo hiku tirhisa tinhlolo leti haxiwaka ehansi.
Xingomantanda xiveka tinhlolo ta xona eka xibye xohlawuleka leti ati chelaka ehansi e sangwini, kufana naloko kutlangiwa madayizi, naswona swiya hiku tiwisa kuyini e sangwini leswingata hlamusela kahle xivangelo laha xingomantanda xingata hlamusela swiphiqo.
Kuna tinxaka timbirhi ta swingomantanda: kuna isangoma leyi tihlanganisaka na mimoya ya valehansi kutani yi lava mirhi leyinga lulamisaka kumbe kuhorisa swiphiqo kuya hi leswi valehansi vavulaka swona, leswi swikumekaka kusuka eka inyanga yokubhula; kasi isanusi yena u kota ku nuhetela mavabyi kumbe swiphiqo xikan’we na vaendli va swobiha.
Isangoma (N’anga)
Kasi tin’anga (inyanga-plural izinyanga) xikan’we na xingomantanda (isangoma) vakuma vutivi na ntokoto endzhaku ko chayeriwa laha swi endliwaka kuya hi xintu leswinga tekaka malembe yotala kuya fika eka 20. Kuya hi ndzhavuko vavanuna na vavasati va mirhi avari na xiyimo xa kahle swinene eka vaaki, hixitalo avava eka xiyimo xa vumbirhi ehansi ka hosi.
Eka vutomi bya manguva lawa byale madorobeni xiyimo lexi axi hundzuluxiwa xiringana na rifuwo. Tin’anga (izinyanga) total swinene emadorobeni tina mavhengele laha vanhu vayaka kona kuya kuma kupfuneka, kutani vatlhela vanyika kona xikan’we naku xavisa mimirhi ya vona.
Translated by Ike Ngobeni