Mphakelo na Kulaveka ka Nyama ya Mbuti eAfrika Dzonga

Swilaveko swa xintu swa laha kaya swa kutirhisiwa ka timbuti e Afrika Dzonga sweswi swile kuyeni e henhla swinene kutlula mphakelo wa timbuti leti hanyaka. Timbuti leti tirhiseriwaka nyama ya tona titala ku xavisiwa eka mabindzu yoka yangari ya ximfumo, exifundzheni xa Eastern Cape na KwaZulu-Natal, laha kunga swona swifambaka emahlweni eka bindzu leri ra timbuti. Mabindzu lawa yoka yangari ya ximfumo ya hakerisa mintsengo yale henhla kutlula eka lawa ya ximfumo laha ku xavisiwaka nyama ya mbuti naya nyimpfu (e.g. R1 200 vs R700 loko yi xavisiwe yirikarhi yi hanya kuya hi vukulu/vukhale bya xifuwo-Nov 2018). Makete wa ximfumo wa nyama ya timbuti e Afrika Dzonga wutala ku phakeriwa timbuti leti hanyaka ta xikaya xikan’we na tin’wana ta khale tati Angora (kuya hiti nguva).

Kukumeka ka Nyama ya Mbuti Leyi Xavisiwaka

Vulavisisi bya va South African Meat Industry Company (SAMIC) byi kombe leswaku timbuti letinga dlayiwa eka timakete to xavisa ta ximfumo kutala kuva kuri muxaka wati Boer xikan’we naleti tinga sala ta Angora leti endlaka kwalomu ka 0.55% wa timbuti leti tlhaviwaka kuva tiya xavisiwa. Hambiswiritano, van’wana lavanga tlhoma tihlo eka bindzu leri vaveka nhlayo ya letinga dlayeriwa ku xavisiwa kuva tiri eka 5%.
Kusukela hi 2018, mintsumbu hinkwayo ya timbuti leyinga dlayiwa eka ti abattoirs leswaku yiya xavisiwa tifanele kuva tiri na nkandziyiso wa muhlovo wa orenji na wasi emirini. Muhlovo wa wasi wutirhisiwa ntsena eka swimbutani kasi muhlovo wa orenji wutirhisiwa eka timbuti hinkwato swinga khathaleki leswaku ita vukhale byo tani hikwihi. Va Boer Goat Breeders Association vatwa onge nkandziyiso lowu wuta pfuneta kuva kudyiwa timbuti letinga dlayeriwa ku xavisiwa ka nyama ya mbuti eAfrika Dzonga.
Eka lembe ra 2018 ku simekiwile projeke yaku ringeta ku xavisiwa xikan’we na kuxavisiwa ximfumo eka swixavisiwa swa nyama ya mbuti ya Angora eka switolo swa vaxavisi exifundzheni xa Eastern Cape. Projeke leyi ayi vuyerisangi kahle loko swita eka swa timali hikokwalaho ka kukumeka kuya hi tinguva eka swifuwo leswi aswi ringanele kuva swi dlayiwa swa timbuti ta Angora. Leswi swivange leswaku kupfumaleka ntshamiseko eka kukumeka ka nyama leyi.
Ku engetela kwalano, switikombile leswaku vaxavi avaha tsakela nyama ya ntsengo wale henhla (+R10 - R20/kg) ya nyimpfu kutlula nyama ya mbuti. Hambi leswi, vahumelerisi van’wana vanga hlamula leswaku (November 2018) vakamberi vatinyama ahi minkarhi hinkwayo laha vativeka leswaku vafanele vayi veka eka nxanxameto wihi wa mintsumbu ya timbuti.
Muhumelerisi wa nyama ya mbuti ya Boer wale Western Cape Pip Nieuwoudt u hlamusela leswaku kuna kutlakuka nyana eka ntsakelo wa nyama ya mbuti hikwalaho ka mbuyelo wa swa rihanyo eka nyama leyi, kambe hikwalaho ka ntsengo wa kahle lowu timbuti tixavisiwaka hi wona eka mabindzu yoka yangari ya ximfumo swi endla leswaku kungavi na mphakelo wakahle eka mavhekele ya swakudya xikan’we nale ka vaxavisi.

Kusungula Makete wa Nyama ya Mbuti

Ku hluvukisiwa loku yaka emahlweni ka mabindzu yaku fuwa kun’we ka timbuti ka laveka swinene naswona va Red meat Producer’s Organisation (RPO), minhlangano yaku tswarisa swifuwo na tindzawulo ta mfumo ta swavurimi hiswona swinga tisaka mpfuneto lowu lavekaka eka xiyimo lexi. Leswi naswona akuri matiktwelo ya ntlawa wa vatirhi va nyama ya mbuti lowu rhangeriweke hi Dr Pieter Prinsloo. Tindzhawu tin’wana ta bindzu ra mafuwelo ya nyama ya mbuti leti lavaka ku tekeriwa enhlokweni hi laha ku maketiwaka kona nyama ya mbuti, dyondzo ya vatirhisi xikan’we na ndzavisiso na nhluvukiso.
Vahumelerisi votala vatshembha leswaku ntlhontlho lowukulu naswona lowungana nkoka eka kuhluvukisiwa ka bindzu ra nyama ya mbuti, ikuva ku antswisiwa milawu leyi lawulaka bindzu hinkwaro.

Ntlawa wo Tirha wa Nyama ya Mbuti

Hi lembe ra 2016, Red Meat Research & Development SA (RMRD-SA) vavitane kun’we nhlangano wotirha leswaku wuta tirha eka nongonoko wa nhluvukiso wa bindzu ra nyama ya mbuti. Ntlawa lowu wotirha awu katsa minhlangano yo tswarisa timbuti, tindzawulo ta swifundzha ta vurimi, va SA Mohair Cluster, the Informal Goat Industry Cluster, the Agricultural Research Council (ARC) na the South African Meat Industry (Samic).
Eka nhlengeletano leyi ayiri kona hi June 2018, ntlawa lowu wotirha ehansi ka vurhangeri bya Dr Pieter Prinsloo wu endle swibumabumelo, leswi aswi katsa ngopfu ku xavisiwa ka nyama ya mbuti, vulavisisi byo tala xikan’we na dyondzo ya vatirhisi. Ntlawa awutwa onge vaxavisi voka vangari va ximfumo hivona vakumaka mali leyi humaka eka kuxavisiwa ka timbuti, kambe kwalano kusala kuri na xiphemu lexinga natswisiwaka leswaku kutava na makete wa kahle.