Minongonoko ya Nsawutiso ya Timbuti

©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Timbuti tinga sawutisiwa eka nkarhi wihi na wihi wa vutomi bya tona loko tiri karhi tikula kuva tisiveriwa eka mavabyi yo hambana hambana na nhlaselo. Hlaya swileriso naswona u landzelela switsundzuxo kusuka eka mu endli wa murhi walowo. Landzelela hi vukheta loko u sawutisa timbuti letinga biha emirini.

Mirhi ya Timbuti

©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Mirhi ya nsawutiso xikan’we naya ku tshungula mavabyi ya timbuti yifanele ku tirhisiwa kuya hiku landzelela swileriso leswinga eka phepha leringa endzeni ka bokisi ra murhi. Loko kunga landzeleriwanga maendlelo lawanene, swinga endleka murhi wunga tirhi.
Tiyisisa leswaku murhi iwaku tirhisiwa eka timbuti naswona kungari swifuwo swin’wana, xikombiso, tihuku.
Tiyisisa leswaku swifuwo swikuma mpimo lowunga fanela wa murhi. Mpimo wunga pimiwa kuya hi sayizi na ntikelo wa mbuti.
Kuva wutirha kahle, mirhi yin’wana yinga lava ku phakeriwa kutlula kan’we, laha yin’wana mimirhi yinga lavaka kuva yinyikeriwa kan’we ntsena.
Mimirhi yo hambana hambana yita fanele kuva yi phakeriwa hi tindlela tohambana hambana- ku nwisiwa (hi nomo), hikuva yi tlhaveriwa injection eka nhlonge kumbe misiha, kuva yitotiwa eka ndzhawu yintsongo, kuva yi cheriwa eka nhlonge kumbe kuva yi thoniseriwa eka xifuwo. Tiyisisa leswaku murhi wu nyikeriwa hindlela leyi lulameleke.
Kamba leswaku murhi walowo wu hundzeriwa rini. Loko murhi walowo wu hundzeriwile swita endla leswaku wunga tirhi.
Veka murhi lowu eka ndzhawu leyinga hola naswona wunga fikeleriwi hi vana kumbe swifuwo swin’wana.
Tirhisa syringe kumbe nereta leyinga tirhisiwaka kan’we ntsena, kutani yi cukumetiwa endzeni ka xithinani xa khodirinki. Loko xitele, kombela dokodela ra swifuwo leswaku a xiteka kumbe kuxiherisa. Unga tirhisi nayiti yin’we eka swifuwo swohambana hambana.
Leswaku murhi wuta tirha, wufanele kuva wu hangalaka na miri wa mbuti naswona swita endla leswaku wuva eka swihalaki swa miri, kukatsa na masi. Hlaya swiletelo ku tiva leswaku u fanele kuva u yima masiku yangani unga se dlaya xifuwo xexo leswaku kuta dyiwa nyama kumbe kuva kutirhisiwa masi ya xona.

Minongonoko ya Nsawutiso wa Swimbutani

Nongonoko lowu landzelaka wufanele ku tekiwa tani hi xikombiso ntsena. Tihlanganise na dokodela wa swifuwo leswaku uta kuma nongonoko lowunga fanela waku sawutisa timbuti ta wena.
Swimbutani – hi vhiki rosungula ra kutswariwa ka swona: sawutisa eka mavabyi ya heartwater (tihlanganisi na dokodela wa swifuwo).
Swimbutani – kusukela eka mavhiki ya 2 hi vukhale: sawutisa eka Pasteurella. Sawutisa kambirhi, 4 wa mavhiki hi ku hambana.
Swimbutani – loko swinga se lumuriwa (eka 2 kuya eka 5 wa tinhweti hi vukhale): sawutisa eka pulpy kidney, Pasteurella na back quarter.
Swimbutani – eka 6 wa tinhweti hi vukhale: sawutisa eka bluetongue (3 nsawutiso, 3 wa mavhiki hiku hambana), pulpy kidney, black quarter, anthrax.

Nsawutiso wa Timbuti ta Xisati na ta Xinuna

April kuya eka May: sawutisa mbuti leyikulu ya xisati na ya xinuna eka Pasteurella.
Ximun’wana (August - September e Afrika Dzonga): sawutisa ya xinuna na ya xisati eka bluetongue. Leswi swifanele ku endliwa nkaye wa mavhiki loko kungase sungula kutswalana eka ta xisati kambe endzhaku ka kutswalana eka ta xinuna. Ku siveriwa ka bluetongue, mpimo wufanele kuva nsawutiso wunharhu, eka mavhiki yanharhu hiku hambana.
August - September e Afrika Dzonga: sawutisa eka pulpy kidney, black quarter (4 wa mavhiki loko kunga se byewuriwa timbuti ta Angora) na anthrax (4 wa mavhiki loko kunga se byewuriwa timbuti ta Angora).
Ta xisati- loko nguva yotswalana yingase sungula: sawutisa kusivela ku lahlekeriwa ka ndzhwalo enzootic abortion leswivangiwaka hi Chlamydia (4 kuya eka 6 wa mavhiki kungase sungula nguva yotswalana).
Ta xisati- loko kunga se sungula nguva yo tswala swimbutani: sawutisa kusivela blue udder (6 - 8 wa mavhiki xika’nwe na 2 - 4 wa mavhiki loko kunga se tswariwa ximbutani).
Tlhela u sawutisa kusivela tetanus (6 - 8 wa mavhiki na 2 - 4 wa mavhiki kunga se tswariwa ximbutani) xikan’we na orf (4 wa mavhiki loko kunga se tswariwa ximbutani, loko swikombisiwile).
Hi kombela u tiva leswaku: Vuxokoxoko lebyi i bya ku dyondzisa xikan’we naku nyikela vutivi naswona byinge tekiwi tani hi switsundzuxo swa vutshunguri. Vuxokoxoko abyi kongomisiwangi kuyimela vutshunguri lebyi nyikeriwaka hi dokodela wa swifuwo.

Translated by Ike Ngobeni