Vito
Ghumba ra MarabouXivumbeko
Leptoptilos Crumeniferus i xinyenyana lexikulu, xo languteka xi nga tolovelekangi. Hiku tatisa, eka marhambu ma milenge mo kala nchumu ndzeni, Maghumba ma Marabou mana marhambu ma swikunwana mo kala nchumu. Eka xinyenyana lexi lexikulu, leswi i ntolovelo wa nkoka wo haha. Marabou ya Afrika yi fikelele ku leha ka rimpiko ka 2.6 wa timitara na ku leha ka 1.5 wa timitara. Magumba ma Marabou mana tinhloko ta mpandla. Vavanuna va nga voniwa hi masaka ma moya lamakulu. Hiku tatisa, vavanuna vat ala kuva va kulunyana no leha ku tlula vavasati. Maghumba lamakulu swinene, mana mirhi wo tika na milomu ya khoni leyikulu. Timbewu ta fana hi mavala. I ma mbalanga, ma rhombile naswona ma tinhloko ta mavala yo tshwuka na milenge ya ntima. Matala kuva ma mpunga wo dzwihala ehenhla no basa ehansi.Vanthwa vana muvala wo yelana kambe wu rhombe ngopfu. Vana va funengetiwile hi ulu etinhlokweni ta vona naswona avavi na ntima eka vutsenga bya vona ku kondza vava na kwalomu ka malembe manarhu hivu khale. Hi malembe ma mune vutsenga byiva byi kule byi helela. Tinsiva ta wona to olova to basa ti tiviwa tanihi marabou. Nhloko na nkolo aswina tinsiva. Ghumba ra Marabou rina nkwama wo tshwukela lowu lengaka ku suka nkolweni. Nkwama wu tirhisiwa eka mintlangu yo tivana. Saka leri nga mbalangiki ra pinki ra 18- inch ri humela ehandle hi nguva yo byamela. Ri koneketa hiku kongoma na nhompfu yale ximatsini tlanga tani hi xipfuni xi pfumelela xinyenyana leswaku xi endla guttural croackin. Hixitalo loko xaha miyerile, Ghumba ra Marabou rita humesa mpfumawulo lowu vangiwaka hiku phokotela ka milomu loko ri twa onge rile ku chavisiweni.
Swakudya
Madya ngopfu nyama yo bola kumbe kutlana. Hambileswi mati kombaka onge amana ntwela vusiwana eka matihlo ma vanhu, maendlelo lama I ma nkoka swinene eka ikhosisitimi leyi ma tshama ka yona; hiku susa mintsumbu na swilo swo bola, Timarabou ti pfuna ku susa ku hangalisiwa ka switsongatsongwana. I swidya swo bola, ma dya xin’wana na xin’wana ku sukela ka majenhe, tiflamingo, na swinyenyana leswintsongo na timamali kuya eka mahuma ma vanhu kumbe tindlopfu to fa. Ma tlhela ma dya mintsumbu na tikoti na timhisi.Ku tswala
Timarabou ti byamela ehenla ka nsinya, laha ma Akaka swisaka leswikulu. Ku fana na maghumba (Ciconia ciconia) ma rhandza kuva kusuhi na laha vanhu va tshamaka kona. Ma fikelela ku kula leswaku ma nga nghena eka swa masangu loko mari na kwalomu kavo malembe ma mune naswona mahlangana vutomi bya wona hinkwabyo. Iva byameri vo byamela hi ntlawa, swi saka swa wona iswi kulu, pulatifomo ya rivala yo endliwa hi timhandze na khapu yale xikarhi yo enta yo qatihatiwa hi swimhandzana na matluka ya rihlaza.Hintolovelo matandza ma2-3 ma tshikeriwa hinkarhi wa nguva yo oma. Timbewu ha timbirhi ta fukamela; matandza ma tlhotlhora hi masiku ma 30. Vana va tona ava koti kuti pfuna loko vahaku velekiwa. Timbewu ha timbirhi ti hlayisa no dyisa vana. Nkarhi wo mila tinsiva I 3-4 wa tin’hweti.
Mahanyelo
Maghumba na Marabou ma tsakisiwa hi mindzilo ya mabyanyi. Ma macha emahlweni ka ndzilo lowu kulaka ma khoma swihari leswi ngale ku balekeni. Ma haha hi mafambelo ma tihosi naswona mahanyi hi mintlawa ya wona ntsena kumbe leyintsongo. Mintlawa leyikulu yi nga voniwa laha kungana xihlovo xa swakudya, loko ma rhurha kumba hi nguva yo byamela. Tani hi Koti ra Galankuni, Ghumba ra Marabou ri ti humela henhla ka milenge ya rona na minkondzo. Swa tiveka leswaku Galankuni ya Koti yina rifuwo ra swibasisi eka nchuchuta wo xona naswona switano nale ka Ghumba Ra Marabou, hambiswiritano swivangelo swa swona swo endla leswi swihambanile. Swi olovile, swi pfuneta ku fambisa ku his aka mirhi hi nawu, no nyika xivumbeko xa vunwa leswaku swinyenyana swina milenge yo saseka yo basa.Tanihi swinyenyana swotala Ghumba ra Marabou ra hefemuteka loko ri twa ku hisa, nakambe loko ri hunguta ku his aka mirhi. Leswi I swinyenyana swo loloha naswona swi tirhisa nkarhi wa swona wo tala swilo yima swinga tshukunyuki, kambe loko swoza swi haha swi haha hi xiyimo xale henhla, swi tirhisa ku hisa ko tlakuka uya henhla ku kuma ntlakuso lowu lavekaka. Ahi vahahi va mpfuka lowuntsongo va kahle. Tanihi maghumba man’wana ma haha na milenge ya wona yo leha yi lengelele hile ndzhaku, kambe ku hambana na vo mzala va wona ma tshika nkolo wa wona wu nyuperile kahle ndzeni no petsekela ka S wo bambateleka; leswi swi pfumelela leswaku ntiko wa nomu wa xinyenyana wo tika wu yisiwa emakatleni.