Mandela xibilonwani xantima hi Benjamin Pogrund

© Eric Miller

Muteki wa mahungu eka tipolitiki ta vantima

Eku kombiseni ka xikongomelo xakwe xo kavanyeta kutlangeriwa ka Republic day hi May 1961, Mandela uti endle loyi alaveka eka kuhlaseriwa hi mfumo. Kambe avafanele vasungula van’wikuma naswona leswi swiendle leswaku ava xilaveko lexikulu swinene xa maphorisa. Vahlotanile na yena tiko hinkwaro kambe Mandela ava balekela laha anga hetelela a tiveka tani hi 'Black Pimpernel' yo sungula, endzhaku ka ximunuhatwa xa ndhuma xa Baroness Orczy. Hambi leswi anga zangi ati tumbeta ngopfu eka vona.

A tumbetiwa hi vaseketeri va yena no tlhela ava na tinhlengeletano exihundleni leswaku ku kombisa ku vilela kuya emahlweni. Tani hi muteki wa mahungu loyi se a langutisa ngopfu eka tipolotiki ta vantima, andzi kota kun’wivona nkarhi wihi na wihi kumbe nkarhi lowu a lava ku vulavula na mina.

Muteki wun’wan wa mahungu loyi na yena a kota ku n’wivona ari mufi Charles Bloomberg wa Sunday Times, loyi anga vuya a rhurha laha tikwenihikwalaho ka kuchava swita ndzhaku swova a tsale xiviko lexi axi paluxa Afrikaner Broederbond, nhlangano lowu awu endla leswaku swilo swa mfumo swihumelela kambe wona wutumberile.

Mina na Mandela a hi rhumelana mahungu nkarhi lowu a hilava ku hlangana. Ndzhawu ya ntolovelo yo hlangana kona akuri akuri ekaya ka Adelaide na Paul Joseph e Fordsburg, lava avari swirho swa Transvaal Indian Congress. Kumbe hihlangana navusiku exitarateni lexi axi miyerile swinene xale kusuhi: Andzita yimisa movha exinyamini, yena ata humelela. Ndlela yakwe yakuti tumbeta akuri kuva a ambala tihovhorolo ta vatirhi, hambi leswi atinga siveli ngopfu vukona bya yena.

Hi tshamile e movheni hi bula hi leswi ari eku swiendleni. Kutiyisisa leswaku kuna hungu rakuya kandziyisiwa, hilulamisile leswaku ndzi tava ndziri e tafuleni ra mina eka the Mail hi awara ya 5:00 p.m. siku rinwana na rinwana. Loko swiri na nkoka kuta nghena rinqingho, rito rita hlaya xitatimende xa Action Council eka mina. Akungari Mandela kambe van’wana ava fona, nkarhi wunwana andzi ta tiva rito ra munghana.

Kupfariwa ka Chapter

Nakambe, matimu hileswaku kukombisa kuvilela switsandzile. Ku chavisiwa hi mfumo, na maphorisa switirhile. Afrika Dzonga ri nghena eka ndlela yintshwa. Leswi andzi switsundzuka hi Mandela akuri tinhlamulo takwe timbirhi ta nkarhi walowo. Yosungula yite hi mixo wa xitereka: the Rand Daily Mail vahumese phepha ro hlawuleka hi xihatla leswaku rita fika eswitarateni hi 8:00 a.m.

Xitereka axi humelelang; kumbe kutsandzeka kuva kona. Kungava kulo humelela kwalomu ka 50 per cent wa vatirhi. Kambe the Mail, hiku jaha ka rona, ri amukerile rito ra mfumo na tihofisi taka masipala leswaku xitereka axi humelelangi. Phephahungu ra The Mail ari hloniphiwa swinene hi vanhu va ntima lero nhlokomhaka ya rona yisuse kutshembha ka leswaku xitereka xinga ha humelela.

Andzi tshame e tafuleni ramina, ndzi titwa ndzi nga pfuni nchumu xikanwe no kwata ehenhla ka leswi hinga swiendla loko Mandela atava a fonile. Ndzi ringete ku kombela kurivaleriwa ndzi rikarhi ndzi nghanghamela kambe andzi tsema aku waswitiva leswaku akungari xihoxo xa mina.

Ndzi tsakisiwe ngopfu hi moya lowu wanuna loyi ari na wona ngopfu ngopfu kuva a teke nkarhi woleha akarhi a veka vutomi bya yena e khombyeni lerikulu leswaku xitereka xitava kona, loyi angati tsona nkari wa ndyangu wakwe na ntirho wa yena, loyi angati kombi a kwatile kumbe kutwa kuvava endzhaku ka swona.

Loko a fona nakambe madyambu yalawo, ndzi tsakisiwe swinene hi ntiyiso wakwe. Akungari na nkarhi wakurilela mati lawa ya halakeke kumbe kuvulavula hindlela leyi van’watipolitiki vavulavulaka hakona loko swilo swinga fambangi kahle. Kambe uvulavule kahle na mina aku, ‘Vanhu avatangi exiterekeni hindlela leyi ahiyi languterile’.

Aya emahlweni aku, ‘Ahinge heli mbilu, leswi ahiku hela ka mhaka leyi...’ Endzhaku ka awaya a fona nakambe, laha a hlamula swivutiso leswi andzi nwirhumele swona mayelana na goza leri anga ta riteka, laha anga endla xitiviso xakwe xosungula xaku tirhisa matlhari. Uvulavule hiku ‘pfariwa ka chapter’ aku anga tshembi kuva ativulavulela yena hi yexe, leswaku angaha ya emahlweni avulavula hikurhula no pfumala madzolonga kuya hileswi mfumo wuswiendlisaka xiswona kutshikelela kukombisa kuvilela ko rhula.

Translated by Ike Ngobeni

History that Shaped Mandela by Benjamin Pogrund

Kukokiwa rinoko hi mbulavulo wa Mandela awutali kutikomba loko arikari abula na ntshungu....more

Nelson Rolihlahla Mandela by Raymond Louw

Hinkarhi walowo, Mandela ari murhangeri wa swirho swa 60-swotiya swa vantshwa swa ANC leswi aswinga tsakisiwi hivurhangeri bya ANC na maendl...more