Flora na Fauna e Vredefort

© David Fleminger

The Grasslands Biome

Vredefort Dome yi tshame eka rivala ra byasi laha kungana Flora na Fauna, laha kuhlanganaka ku petseka exikarhi ka Highveld na highland ya Transvaal. Muxaka wa byasi byitala ku vuriwa tani hi Bankenveld, kambe ndzhaka ya misava yandzhawu leyi ya hambana swinene. Xikombiso, tinxaka ta Bushveld titala kukumeka madzanadzana wa ti kilomitara e n’walungwini, tani hi Bush Willow, Red Ivory na Tree Ferns. Rixaka ra riverine bush leyinga e tibuweni ta Vaal ritatisa eka misinya yohambana hambana.
Exikarhi swinene ka Dome, hilaha ku tshamaka swilo swohambana hambana, microclimates na tinxaka ta misava leyivaka na swimilani swotala. Nxaxameto wo hetiseka wa swimilani ayi se hetisisiwa, kambe kuna kwalomu ka tinxaka ta 99 eka ndzhawu liya. Misinya ya Wild Olive hiyona yinga tala ngopfu xikan’we na swimila leswikulu swinene emisaveni hinkwayo (Olea europaea subsp. africana) swikumeka e koppie e handle nyana ka Parys. Acacia na Protea itin’wani ta tinxaka letinga tala swinene.

Tinxaka ta Swimilani

Tinxaka ta swimilani swa nhova i xiphiqo eka Dome. Misinya ya Gum yikumeka eka misava yonona etlhelo ka nambu wa Vaal. Poplar, Weeping Willows na tinxaka to hambana ta Prickly Pear hitin’wana leti dlayaka misinya yale nhoveni. Water hyacinths hiyona yihluphaka swinene, hikuva yitata ndzhawu ya Vaal River naswona yi pfala ndlela laha kungana mati. Kuna ntirho wotala ngopfu lowunga endliwaka ku vuyisela ndzhawu leyi amatshan’wini ya yona ya misinya yantolovelo ya nhova.
Vutomi bya tinyenyani byitele swinene, hambiswiritano, kuna kutlula 200 wa tinxaka leti endlaka leswaku vutomi byi tsakisa. Leswi switaksa tinxaka ta: cormorants, herons, egrets, spoonbills, vultures, eagles, kites, falcons, kestrel, guineafowl, lapwings, sandpipers, owls, nightjars, swifts, mousebirds, kingfishers, rollers, barbets, woodpeckers, swallows, martins, cisticolas, starlings, sunbirds, widowbirds, bishops, warblers, chats xikan’we nati tits. Inlandsee Pan, kusuhi nale Vredefort, i ndzhawu yin’wana ya nkoka laha kuhlanganaka swinyenyani leswi nyamalalaka kuya hiti nguva.

Red Data Species

Hambi leswi Dome akuri kaya ka Big 5, swiharhi hinkwaswo leswikulu swihlotiwile hi van’wamapurasi lava vanga teka misava. Hambi swiritano kahari na 50 wa tinxaka ta swihadyani leswi mamisaka leswi kumekaka, ku katsa nhungu wa "Red Data Species". Leopard, rooikat, aardwolf, jackal, rock dassies na antelope swakumeka, naswona mapurasi ya swiharhi na lawa ya nhlayiso yale ku xaveni ka swiharhi leswi leswaku swita hlayisiwa kona.
Vredefort yitlhela yiva na swikokovi swofana na tinyoka, swipame na switsotswana. Kutlhela kuva na nhlayo yale henhla ya maphaphatani, leswivulaka leswaku loko uri lepidopterist, leyi i ndzhawu ya wena! Kahle kahle, kuvikiwa leswaku kuna maphaphatani yotala swinene eka Dome kutlula eka ti British Isles hinkwato.
E handle ka Vaal River, Dome leyi yitshama yirikarhi yitsakama hikwalaho ka timpfula letivaka kona taku ringana 625 mm, laha 500m yivaka kona hi tinhweti ta ximumu. Dyandza ari tali kuva kona, nakona, ari tolovelekangi. Hi ximumu, maxelo hi lawa ya hisaka, kufika eka 30°C yale henhla na 15°C yale hansi hi siku. Masiku ya xixika ya kufumela (kwalomu kava 18°C) kambe vusiku byi titimela swinene.

Translated by Ike Ngobeni