Mekgwa ya Letsatsi le Letsatsi
Nakong e fetileng, bophelo ba letsatsi le leng le le leng malapeng a Mazulu (umuzi) bo latelwa ka mokgwa o tshwanang. Phapang e hlakileng e entswe motheong wathobalano, dilemo le boemo. Bacha ba ne ba ikarabella ka ho nka dikgomo ho ya dikgutlong ho ya fula; banana bao, ebang ke ba bona kapa ba e na le bomme ba bona, ba ile ba ya nokeng ho ya kga metsi. Ka hona bana ba maZulu ba ne ba pepeseditswe tlhaho ba sa le banyane, ba rutwa ka kutlwisiso e tebileng, e sa feleng le kutlwelo-bohloko ya tikoloho eo ba phelang ho yona. Ka mora dijo tsa hoseng, hangata di ne disebediswa bohareng ba hoseng, basadi ba ne ba itlhwekisa, ba hlwekisa dipitsa le hoetsa mesebetsi e meng ya malapeng.
Lehlabuleng, mathwasong a motshehare ha e ntse e le phodile, ba ne ba ya masimong ho lema dijalo tsa bona. Hoseng ka matsha, badisa ba ne ba tla kgutla le dikgomo, tseneng di entswe ka matlalo a dikgomo. Ka mora ho qeta dijo, dijo tsa pele tsa letsatsi di ne di jewa. Ho pheha ho ne ho etswa ka hara ntlo ya bodulo ka pitsa e kgolo (ikhanzi). Jwale, hajwale, amasi (lebese la mafi) e bile karolo ya bohlokwa ya dijo: e ne e jewa ka boyona kapa e kopane le dijo kapa poone. Ho fihlela letsatsing lena, dijo tse ding tsa dijo-thollo, di hlahiswa mahaeng a mang ka ho senya poone pakeng tsa majwe a mabedi.
Banna ba ne ba sa sebetse ka thata mesebetsing ya malapa mme ba qeta nako e ngata ba ya dibokeng ka lekgotleng la melao (lekgotla la morena), sebaka se kopanetsweng seboka se atisang ho ba tlasa difate ka ntle ho mozi, kapa ho etsa mosebetsi wa botho, o kang ho lokisa dithebe tsa bona kapa masela a sebetsang. Basadi ba ne ba e na le boikarabello ba ho etsa diaparo le mosebetsi wa difaha tseo ba ithutang tsona ho bo mme ba bona. Sebopi sa mapolanka ke setsebi se nang le ditsebi tse nang le tsebo e fokolang haholo. Dintho tsohle tse entsweng ka lehong di etswa ke banna, ba atisang ho iketsetsa dintho tse kgethehileng, jwaloka dikgaba, di terei tsa nama le di-pa emere, tse betlilweng dikarolong tse ding tsa lehong. Ha ho letho leo difofane di ntseng di e na le phomotsa hlooho hobane batho ba kgetha ho sebedisa mokotla. Mokgwa wa ho etsa dihlahiswa e ne e le mosebetsi o kgethehileng, oo ka tlwaelo o neng o etswa ka sekhukhu mme hangata o ne o thibetswe ke dintho tsa lelapa feela.
Dintho tse ka sehloohong tse entsweng ke dikoti, ho lema masimo, le marumo, dihlomo tse ka sehloohong tsa ntwa. Ho tloha hoo e ka bang dilemong tsa bo-1830, mohlodi o moholo ya tshepe o ne o sebediswa le Senyesemane le Sepotoketsi. Mefuta, lesela, koporo le maskete di ne di fapanyetsanwa bakeng sa manaka a tlou, mosebetsing, letlalo le dikgomo. Kgwebo ena e ile ya fella ka ho senyeha ka potlako tsa ditsibi tsa tshepe, ha di ntse di otlwa habonolo, empa di le tlase, tshepe e tala e ile ya atamela ho feta ho bahwebi ba fetang.
Translated by Sebongile Sonopo