Temothuo ya Dipudi mono Aforika Borwa – Ka Kakaretšo

Aforika Borwa ke naga ye nnyane kudu ya go tšweletša dipudi, e šoma ka dipudi tše ka bago 3% Aforika le ka fase ga 1% ya lefase. Dipudi di hweditšwa nageng ka bophara le batšweletši ba ba golo go feta ka diprofentsheng tša Kapa Bohlabela, Mpumalanga, Limpopo le Kwazulu-Natala, e ka bago 70% ya palomoka mo go phelago dipudi.
Dipudi ka Aforika Borwa di tswadišetša nama, maswi, le tlhale (pudi ya boya le pudi ya ulu tše dingwe).

Nama, Maswi le Dipudi tša Tlhale

©SA Milch Goat Breeders Society

Ditswadišo tše bohlokwa kudu tša nama ke pudi ya Leburu, Savanna le ye khubedu ya Kalahari tšeo di ka tšweletšwago ka dipalo tše nnyane tša boya bja lesaepoko. Nma ya pudi e bitšwa chevon (go tšwa dipuding tše kgolo) le cabrito ge nama e tšwa diphoofolong tše nnyane. Chevon e magareng ga 50-60% ka bofase bja makhura go feta nama ya kgomo eupša e na le diteng tša proteine ya go swana. Chevon gape e fase ka makhura go feta kgogo. Lesotho ke moamogedi wa pele wa chevon, e balelago go 74% ya mmaraka wa go iša ka ntle wa Aforika Borwa wa chevon ka 2016.
Tšhomišo ya ditlhale bjalo ka mothopo wa tlaleletšo wa letseno e ka dira go lemarua ka pudi ka Aforika Borwa go hwetše poelo ye kaone. Godimo ga moo, go hlongwa ga dindasteri tše nnyane tša temo yeo e fetošago tlhale ka go dilogwa e ka aba go thwalwa ga batho mešomong ka dinagamagaeng.
Dinyakišišo ka Aforika Borwa di bontšhitše gore dipudi tša tlhago bjalo ka ipudi ya Leburu, di na le mekgopha ye mebedi - boya bja makgakgwa bja go hlokomela, le tlhale ya boleta goba mohuta wa pudi ya ulu. Eupša bokaakang bja tlhale ya pudi ya ulu e be e le ka kakaretšo ya maemo a amogelegago ka kgwebong.
Bokgoni bja tšweletšo bja pudi ya ulu bo swanetše bja bonwa ka lebakeng la gore, gona bjale, kudu dipudi di tswadišetšwa nama le maswi – mohuta wa pudi ya ulu a wa tlhale ye e fase yeo ba e tšweletšago e sa dirišwa ka moka. Ka lebaka le, go bohlokwa go hwetša tekatekano magareng ga tšweletšo ya nama le tlhale.
Dipudi tša Masaeboko (Capra hircus aegagrus) di tšweletša boya bja dipudi, mola dipudi tša Gorno Altai tša ka Russia di tšweletša ulu - tlhale ye tshesane kudu ya 18,5 µm (metera ye nnyane) le go ba tshesane go feta. Balemirui ba ka Aforika-Borwa ba ka tšweletša bago 60% ya boya bja pudi tšweletšo ya lefase, bontšhi ka seleteng sa ka Karoo ya Kapa Bohlabela ka, boya bja dipudi bjo bontšhi bjao go išwa ka ntle go tšwa ka boemakepeng bja Port Elizabeth.
Ditwadišo tša pudi ka tšweletšo ya maswi ke dupidi tša Saanen, Toggenburg le British Alpine. Tšona di bitšwa dipudi tša mitch. Maswi a dipudi a fiwa theko ke boleng bja yona. Pudi ya maswi e na le diteng tša lakthose ye fase maswi a kgomo gomme ga a na A1 casein, proteine ye e ka hlolago thurugo ka badirišing ba bantšhi.

Dipudi tša Setlogo tša ka Aforika Borwa

©Marinda Louw

‘Dipudi tša setlogo’ go bolelwa ditswadišo tša go fapafapana tša batšweletši ba ba bannyane gomme ba tsenya letsogo kudu ka malapeng dinyakweng tša nama le ga nnyane maswi, go eya le dikganyogo tša setšhaba. Dipudi tša setlogo gape di godiša ulu nakong ya marega.
Dipudi tša setlogo di hwetšwa kudu profenseng ya Kapa Bohlabela. Pudi ye ga e bonwa bjalo ka pudi ya nama (ka lebaka la setopo se se nnyane sa tswala) goba e bonwa bjalo ka pudi ya maswi ka ge e tšweletša fela maswi a lekanetšego bana.
Batšweletši kgwebo ba dipudi kudu ba na le dipudi tša Maburu le dipudi tša Masaeboko ka ge balemirui ba ba nnyane ka kopanelong ya tšweletšo ya bolemirui. Dipudi tša setlogo di emela 65% ya dipudi ka Aforika Borwa, eupša go tšwa ka kgethong ya tlhokomelo le ditswadišo putlo ya dipudi tša setlogo, dipudi tše kgolo tša nama – pudi ya Leburu, ya khubedu ya Kalahari le Savanna di tšweleditšwe.

Translated by Lawrence Ndou