Tshepidišo Ya Geological
Mo mengwageng ye fetilego ya dimilione tše a mmalwa, lefase le ile la thoma go fola gomme dikotsi tša tlhago di ile tša thoma go fokotšega mohlamongwe ka lebaka la gore bontši bja bolides ya tshepedišo ya letšatši e senyegile goba e fedile. Moyameetse, khapontaoksaete le digase tše dingwe di tšwa gare ga palega ya mušimeetse mo lafaseng e be e thoma go ya lefaufaung. Pula e be e thoma go na le a thoma go tshela mawatle gwa bopega legogo. Meetse a be a le gona mengwageng ye mmalwa ye e fetilego ye lekanago 3.9 pilioneNako ya Archaean
Ye ke nako ya archaean (e ra gore ancientâ) e tšere sebaka se ka bago mengwaga ya go lekana dibilione tše 2.5 ye e fetilego. Mo nakong ye, mapanta a bitšwago dillaga tša leswika la granite-greenstone di hlomilwe, go hloma botlase bja geological ka moka. Mohlala wo bolokegilo wo bose, wa nako ya legogo la archaean le sa go bonagala lefaseng, o ka hwetšagala mo Mpumalanga, gare ga Toropo ya Baberton, moo granite-greenstone tša kgalekgale di ile tša retologa gomme tša bewa bokagodimong bja mmu.Maswika a volcanic a bitšwago komatiities, a hlomile malao a lewatle a kgalekgale a lego magareng ga 3.6 le 3.2 pilione. Tlhamo ya bona e laetša gore ba di hlomilwe ka nako yeo di ka mantle di fapane kudu go feta ba lehono, tšeo di bontšhago gore lefase le tšwela pele mo bogareng bja millennia.
Ge legogo le tšwetše pele go ba thata, setlabakelo sa silica-rich (seo se se kikitlanegogo go feta matter ya meetsi) se be se gola go kgoboketša godimo ga mantle. Ka ge se be se le boleta go feta feta bobedi bja tšona; mantle le lebato bja lewatle, maswika a silica-rich a be a subducted gomme a ile a dula a phaphamala mo bokagodimong bja mmu, mafelelong a ile a ba a makoto a kgona go namelela godimo ga meetse bjalo ka Dihlakahlaka.
Cratons
Ka go ya ga nako, dihlakahlaka tše tše mpsha tše hlomilweggo di tšwetše pele go ya ka godimo ya tectonic dipoleiti, tlolatlola ye nngwe le ye nngwe go ka ba le gona, go fihlela sizable chunks ya naga e bile di hlomilwe ka mafelong ao a fapanego ka ga lefase. Amalgamations tše di bitšwa micro-continentsâ. Ka nako e tee, matlapa a be a bonala godimo ga mothaladi wa meetse e be a tšwetše pele go foka ke phefo le meetse a a elago, diripa tša leswika di ile tša bewa go ya ka ntlenyana ga naga le lewatleng bjalo ka conglomerates, sandstones le mudstones. Khonthinente ya Ya mathomo e be e bopega.Ka kakaretšo, Kontinente ya phaphamala e tšwetše pele go gola, ka ge ba be ba kikitlane, ba le ka tlase ga lewatle go feta lebato, go be go le go boima kudu go subduct. Dikarolo tše dingwe tša legogo la khonthinente di ile tša dula di le gona mo mengwageng ye 3 billion tše di tlago. E ka ba di kgaogane gomme di kopane ka makga a mmalwa, eupša di be ba sa fedišwa goba tša go šomišwa gape. Lehono, re bitša tše di tiilego tša kgale, gwa bopega legogo la cratonsâ.
The Kaapvaal Craton
Ye nngwe ya di cratons tša pele mo pholaneteng ke kaapvaal craton, yeo e sa lego magareng a Afrika Borwa. Bogolo bja nnete bja craton ga bo tsebegale, eupša sekoseko e bontšhitše gore karolong ya Bohlabela ya Afrika Borwa, karolo ya botikelo ya Australia, India le Madagascar; ka moka ga tšona di ile tša kopanya gotee mo khonthinenteng. Mo mengwageng ye mentši, dillaga tša leswika di be di beilwe godimo ga cratons – tlase ga granite-greenstone gammogo le tšhelete ye e kgahlišago ya diminerale. Kaapvaal craton e tlo ba epicentre ya Vredefort.Llaga la mathomo la maswika a mapsha a swanetše go hlomilwe mo kaapvaal craton di bitšwa Sehlopha se se phagamego. Di na le dillaga tše tshesane tša matlapa a mohlaba e be di tlalaletša ka dillaga tše koto tša matlapa a igneous. Matlapa a mohlaba a bopilwe ge dikarolo tša maswika a fokilwego a tsentšhiwa lefelong le le mphsa, mo tshepedišong ya go bitšwa lithification. Matlapa a Igneous, ka go le lengwe, a hlotšwe ke tshepedišo ya volcanic godimo ga legogo leo le bego le hlabilwe ke mantle le legogo, go fihla ge go tšidifala. Go elela gwa Lava ye e tšwelelago mo bokagodimong bja mmu e ka bopa matlapa a igneous.Translated by Lebogang Sewela