Melawana ya Motheo ya Bolemi bja Maswi

©Rykie Visser Agrinet
Balemi ba swanetše go kwešiša metheo ye mmalwa ya melawana ka bolemi bja maswi le mabapi le dikgomo. Melawana ye e hlaloša gore ke ka lebaka la eng taolo ye itšego ye nyakegago go netefatša kgwebo ye dirago tšhelete. Ka lebaka la gore dikgomo tša maswi ke diyuniti tša tšweletšo tša mohlape wa dikgomo tša maswi, dikgomo tše gamago maswi e tla ba diphoofolo tša mathomo tše di tla rekelago maswi a mafsa. Ka tsela ye, tshepelo ya kheše go tšwa go dithekišo tša maswi e a fiwa. Mohlape wa maswi wo nepigilego o na le le dikgomo tše omilego le dithole tša mengwaga ya go fapafapana go netefatša tšweletšo ye tšwelago pele le mohlape wa kgolo.

Tšhilego ya Kgomo ya Maswi

Dikgomo tša maswi ke diotli gomme di na le tšhilego ya moswananoši (diotli - go fa mohlala, dikgomo, dinku, dipudi - dija le bo šila dijo tša go swana le bjang). Tšhilego ya dijo mo diotling e diragala mo mpeng ya chambered tše nne. Se se kgontšha go šomiša dilo tša go nyaka dijo, go swana le hays, silages, mafulo le furu, ie. dijo tšeo di sa šomišwego ke batho. mpa ya chambered tše nne e na le Legokgo, reticulum, rumen, omasum le abomasum. Diripana tše nne tše, di šoma bjalo ka yuniti e tee.
Rumen ya dilitara tše e ka bago 160 e dira 80% ya megodu ka mpeng. Ke fermentation vat e na lego palo ye kgolo ya anaerobic bacteria (dipakteria tše dulago ka hlokego ya oksitšene), protozoa, le diphedi tše dingwe tše di dulago ka gare ga symbiosis ka kgomo ya maswi. (Kamano e lego gona ke dikamano magareng ga di fapafapanego tša payolotši tše pedi). Diphedi tše di šila dijo tšeo di jelego, ka morago di fa maatla le proteine go dikgomo gore di tšweletša maswi. Ge pakteria e hwa ka moragonyana ka gare ga abomasum, e šoma bjalo ka proteine ya paktheria ya kgomo.
Rumen e phetšego gabotse e ya ka palo e lekanego ya dijo (bjang bja go tšwa go sethokgweng le digwaši) mo dijong tša letšatši le letšatši. Le ge go le bjalo, kagobane maatla le proteine mo dijong di fase, dijo tše boima go swana mabele (lehea, korong, bali goba outse), le methopo ya proteine ya (hlapi, oli ya cottonseed-oil, khekhe, bupi goba bupi bja dinawa tša soya) di a fepša go oketša poelo ya dikgomo tša maswi. Dijo tše gantši di kopanywa le diminerale le letswai goba motswako wa dijo tša motswakotii.

Puno ya Maswi a Dikgomo tša Maswi

©Dr Carel Muller
Go thoma nako ya tšweletša maswi (tšweletšo ya maswi), e swanetše go tswala bana. Pholo (Tona) le heifere (tshadi) mamane e belegwa go tšwa go se. Gantši, kgomo ya poo e tlošwa mathomong mo bophelong ka ge nama ya yona (ya nama ya namane e bitšwa ‘veal’ ge boima bja tswala setopo bo le 100 kg goba ka fase) goba di ka gola go tšweletšo ya nama ya kgomo ka ntle le ge di dirilwe go rua. Heifere di go bewa sebakeng sa mohlape wa dikgomo.
Dithole di godišitšwe go tswala namane ya mathomo ge e na le dikgwedi tše 24. Go fokotša mengwaga ya go ya go tswala namane ya mathomo go fokotša tshenyegelo ya ditefelo. Theko ya dithole e hwetšwa mo nakong ya tšweletšo ya maswi a goba mo nakong ya go gama maswi. Dithole e ka rekišwa ka thekišo ya godimo go feta ditefelo tša tšona.
Puno ya maswi a dikgomo tša maswi e theilwe godimo ga bokgoni bja ditšini tša hlago le dintlha tša go swana le boleng bja dijo tša tšona - yeo e na lego khuetšo ye kgolo. Puno ya maswi a dikgomo tša maswi e latela makgwai. Ka morago ga go tswala, puno ya maswi e ya oketšega, e be e fihlelela ntlhora ka dibeke tše tshelela go ya go seswai ka morago ga tswalo. Ka morago ga ntlhora, puno ya godimo ya maswi e a hlokomelwa, ka morago ga moo e a fokotšega gannyane ka nako ya go gama ka morago ga tswalo.
Phokotšo ya ka mehla ya maswi ka morago ga ntlhora ke taetšo phegelelo ya tšweletšo ya maswi. Phegelelo ya tšweletšo ya maswi o hlalošwa bjalo ka kamano, mohlala: Tšweletšo ya maswi ka letšatši la bo 240 (15 liters) ge go bapetša tšweletšo ya maswi ka letšatši la bo 60 (20 liters) go fa mohlala, 15 liter/30 liter = 30% goba 20 liter/30 liter = 67%. Ge kamanoe le godimo (mohlala, 67%), phegelelo ya tšweletšo ya maswi e ba kaone.
Go theoga ga puno ya maswi go huetšwa ke Lenaneo la Phepo le leabela le bokgoni bja yona. Palo ya maswi e tšweletšwego mo nakong ya go gama ke kopanyo ya khuetšo ya ntlhora ya phegelelo ya maswi gagwe ka morago ga ntlhora. Tšweletšo ya bophelo bja dikgomo bo laetša nepo ya poelo ya tšona. Palo ya maswi ye kgomo e a tšweletšago ka morago ga tswalo ya namane ya mathomo e fa taetšo ye botse ya bokaakang bja maswi bjoo a tla kgonago go wo tšweletša mo bophelong bja gagawe.
Bjale se, se ka ba taelo ya go tšea sephetho gore o ka reka kgomo neng. Ka morago ga go tswala, ka tlwaelo dikgomo di ka gare a maswi matšatši a 300, ka morago ga fao di a omišwa go itokišetša nako ya go gama tlago. Ge go le boima go imiša dikgomo tša maswi, di ka ba ka gare ga maswi go feta matšatši a 300; Le ge go le bjalo, di swanetše di omišwa matšatši a 50-60 pele ga nako ya go tswala ye tlago.

Translated by Lebogang Sewela