Kgoboketšo ya Mapungubwe

Seripa Fela Sa Setlogo Sa Lehumo

©Roger de la Harpe

Yunibesithi ya Tshwanee swara bontši bja dilo tša go kgabiša tše di hwetšagalago mo Mapungubwe le K2 le kgoboketšo ye nnyane ye swarwago ke Yunibesithi ya Wits. Ka maswabi, bolota ditokumente tša kgale e emela seripa fela sa setlogo sa lehumo la Mapungubwe. Ka ge mmoto o le kgole, go be go le boima go lekola gomme dilo tše ntši di ile di a utswa mo lefelong leo mo mengwageng ye mentši. Diphoko di ile di tšwela pele ka dipolelo tše di se nago bonnete tša dinyakišišo tša gauta ka bakgoboketši ba phraebete. Kgetho ya dilo go tšwa Yunibesithing ya Pretoria di a bontšhwa bjale mo Musiamo wa Mapungubwe, yoo e buletšwego setšhaba.
Digahlišo tša Musiamo wa Mapungubwe ke gauta ya tšhukudu ye tumilego, dikgabišo tša gauta le sejana sa gauta. Kanegelo ye e ka gare ga seo Sian Tiley a rego se šupa dikgabišo tša kgare tša Afrika Borwa. Eupša kgoboketšo e na dilo tše di fetago fetago tšeo. Ka gore gauta e boleta,e menega e bile ke tšhipi e boleta, batho ba Mapungubwe ba be ba kgona go e fiša e be ba e bopa gabotse ka mehutahuta ya go fapana. Gauta e latetšwe go bopa dikgabišo tše botse. Matlakala a phapano a foele ya gauta a be a kokotetšwe mo fase ga kota go dira dilo tše diphadimago mo letšatšing. Dipheta di dirilwe ka go koba lesoba le lennyane ka gare ga lerothi la gauta. Motato wa gauta ye kokotetšwego o bofilwe bjalo ka maseka. Gauta e be e dirilwe bjalo ka maseka le dibopego tše dingwe tša dibenyabenyane ya go kgahliša. Dilo tše ka moka di tšweleditšwe mo gae gomme ga gona ga go na bohlatse bja gore setlabakelo tše; di be di šomišwa.

Pheta Ya Go Makatša

©Roger de la Harpe

Bjalo ka bohlatsi mo intastering ya gauta ya Afrika, go na le kgoboketšo tše pedi tše di sa felelago tša gauta ya tšhukudu, palo ya diphoofolo tša gauta, diketekete tša maswikana a gauta tša dipikiri, mašaledi a gauta le dikgabišo tše dingwe tša gauta tša go fapafapana. Diketekete tša dipheta tša gauta di hwedi digwaši tša dibjalo gore dira di robetše mo mabitleng, eupša di tla be ba e be di bofilwe mo moriring wa sebo goba go dira maseko le difaha tše botse le tša go fapafapana. Go fa baeng kgopolo ya gore difaha tše di bonala di le botse bjang; Musiamo e bofile dipheta tše dingwe ka tlhokomelo.
Ka tlaleletšo, Mapungubwiane ba be ba rata diphetha ka mokgwa wo makatšago! Kgoboketšo e na le diketekete tša dipheta tša galase go tšwa lefaseng ka moka; ditlabakelo tše kgolo, dipheta tša roller ya tšhemo tša go tšwa go K2; dipheta tša maswika tša go tšwa calcite le quartz; le dipheta tše dirilwego ka mae a mpšhe; dipheta tše dirilwego ka dikgopa le dipheta tša go dirwa ka dikgopa tša naga le hohotse. Go be go dumelwa gore dipheta di be di na le seka sa maemo, gomme mmala yo monngwe le yo monngwe o be o fiwa tlhaloša. Go thwe mmala wo mošweu o emela go hlweka, boso bo emela badimo, tala e emela monono le bjalobjalo. Go na le gape le kdipheta tše mmalwa tše tala tšeo di bego di tura kudu mo seleteng ka moka. Ka morago ga 1900, moodiredi wa polaseng o boletše a re; yenngwe ya dipheta e be e le £5 goba kgomo e tee.

Gauta Le Dimetale Tše Dingwe

©Roger de la Harpe

Aebori e be e le phahlo e kgolo ya kgwebo. Bontši bja maseka a aeboris, mothalo wa sotho le dikgabišo mo kgoboketšong tše hweditšwego mo K2, gomme e sego ka palo ye kgolo. Go bonala go ka re batho ba segoši ba be ba sa rate Ivory gomme bontši bja tšona di rometšwe lebopong la lewatle.
Le ge e le gore gauta e be e hwetšagala fela mo mmotong wa Mapungubwe, mafelo a mo dikologong a be a tšweletša a palo ya godimo ya dikgabišo tša tshipi tša maemo a tlase. E be e setšo sa tshipi, dintlha, spearheads, maseka, dithapo, dipikiri, chisels le dithipa tša go tlwaelega tša ka morago ga mengwaga ye mentši ya setšhaba sa tshipi. Spiked ingots tša go dirwa ka koporo, maVenda ba di tsebja bjalo ka musuku, di ile tša hwetšwa gomme go thwe di na le boleng bja semoya le mohola wa kgwebo. Dilo tše mmalwa tša Pronse di kgobokeditšwe, eupša go naganwa gore di na le tlholego ya ka ntle. Mohlomongwe go be go na le dilo tše ntši tše setšego morago nngele ge Mapungubwe e tlogetšwe, eupša tshipi le koporo di na le go fokotšega boleng ka pela go feta gauta.

Tše Botse E Bile Tša Go Šoma

Dilo tše dingwe ka mo kgoboketšong ke: dinalete tše boleta tša marapo tša go roka; sepalete sa moriri sa lerapo; letsopa la batho le diphoofolo ( tše di hwetšwago kudu mo K2); Dikarolo tša China celadon ware; dibjana tša letsepa, lelepola, whistles, dijeke, dipitša, dikomiki le spindle whorls. Dipitša tša k2 Mapungubwe gantši di be di šomišwa go apea, go nwa le polokelo. Ka ntle le go šoma ga tšona mo dilong tše ntši, dilo tše be di dirilwe gabotse ka dibopego tša go kgahliša ka moakanyetšo a raraganego e hlometšwego gare ga bokagodimong bja mmu. Ba ka se lebelele lefelo mo afro-chic homeware emporium ya go tura.

Kgare Ya Dibenyabenyane E Ya Bušetšwa

Mo nakong ye e fetilego, go be go se na go pontšho ya matsaka a Mapungubwe. Mo mengwageng ye mentši, Yunibesithi ya Pretoria e bile le dipontšho tša setšhaba tše mmalwa tšeo di sepetšego mo nageng ya setšhaba, eupša setšhaba se be se se na tumelelo go kgoboketšong. Nyakego ya Musiamo ile ya gatelela ka morago ga 1994. Kgahlego ya setšhaba go kgoboketša e ile ya gola kudu le menyetla ye mefsa, gomme re be re na le nyakego ya go hwetša histori ya rena go tšwa go balaodi bja kgethologanyo. Dika tše mpsha di be di bolela ka go ikgantšha bja dilo tše fetilego tša Afrika. Batho ba be ba nyaka go bona gauta ya ditšhukudu!
Ka nako e tee, dilo tša gauta tše mmalwa tše bohlokwa (bjalo ka ditšhukudu) di rometšwe go Musiamong tsošološa wa British. Tshepedišo ye e be e tšea nako e bile e tura, eupša dipoelo tša gona di be di kgahliša. Nkabe go tlišetše dihlong go ntšha fela dipontšho tša sewelo. Ka lethabo, ka morago ga ditokišo ka hlokomela, Musiamo wa Mapungubwe o butše mabati a yona l ngwaga wa 2000. E beilwe mo moagong wa bokgabo bja kgale mo khampaseng ye kgolo ya Yunobesithi ya Pretoria. Kgare ya dibenyabenyane e bušeditšwe go batho ba Afrika Borwa.

Translated by Lebogang Sewela