Go Godiša Bogoši bja Sepedi
Go ya ka bogolo bja maatla a bona Bapedi goba Maroteng, ka fase ga boetapele bja ga Thulare (go ka ba 1790 — 1820), ba be ba dira ditlhaselo kgafetšakgafetša tše atlegilego bathong ba baagišani. Ba tlišitše lefelo le le nabilego le le atološitšwego tšwa go lefelo la lehono la Rustenburg ka bohlaba bja Nagafase go ya ka bodikela, le go ya ka borwa bja Noka ya Lekwa (dilete tšeo di tsebjegago bjalo ka Waterberg le Soutpansberg lehono), ka fase ga mmušo wa Bapedi.
Bapedi ba ile ba gola ka dipalo le maatla, ba akaretša baagišani ka lefelong la bona. Ka fase ga Thulare o maatla, bogoši bja Bapedi bo atlegile le taolo ya Maroteng e fihletše ntlha ya godimodimo ya yona. Khuetšo ya Thulare e be e le gore o bile a ba moetapele semoya wa tikologo ya dihlopha tša baagišani tšeo di be di sego ka fase ga taolo ya thwii ya Bapedi. Ka 1824, mo lehung la Thulare o ile a latelwa ke morwa yo mogolo wa barwa ba seswai, Malekutu, yo o bego a leka go tšwela pele go oketša khuetšo ya maemo a Bapedi.
Dihlaselo tša Bapedi ba Borwa
Bogošana bja Malekutu wa Bapedi ga ba a ke bja ba gona lebaka le letelele, ka ge noolwane e bolela, o be a leswa mpholo ke o tee wa bobuti ba gagwe. Bapedi ba ne ba hlakahlakane ge bahlasedi ba BaNguni ba hlasela go tšwa ka borwa. Ditsebi tša histori di arogane ka ge eba bahlasedi e be e le Matebele ka fase ga boetapele bja Mzilikazi, goba sehlopha se se lwantšhanago sa Ndwandwe se ka faase ga boetapele bja Zwangendaba, yo a kgaoganego le Zwide ka morago ga go fenya ga gagwe matsogong a Shaka.
Ka tiragalong ye nngwe, Bapedi ba be ba imetšwe gomme barwa ba Thulare ka moka ba be ba bolawa, ka ntle ga Sekwati. Bahlasedi ba BaNguni ba dutše lebaka le le ka bago ngwaga, moo ba bilego ba buna dibjalo ka moka tšeo ba bego ba kgona gomme ba hlobotše naga dikgomo. Dihlopha tša baagišani tše dintšhi di fetogile bahloki le dihlopha gomme di dumelwa, go ya ka methopo ya molomo ya lehono, di feleditše ka go ja nama ya batho.
Sekwati, o bile a tšhaba le mašaledi a ilego a kgona go a kgoboketša a setšhaba sa Bapedi, go kgabaganya noka ya Lepelle. Lebaka la mengwaga ye mene ba nyakile botšhabelo ka bogašaneng bja leloko, ba boagišani bja Ramapulana. Ba dirile dihlaselo tša nako kgahlanong le madulo a mannyane, moo ba bego ba thopa basadi le dikgomo.
Mafelelong Sekwati a kgabagantše Noka ya Lepelle gape gomme hlongwa dinkarokgolo tša gagwe ka Phiring. Gannyane gannyane o kgobokantše dikarolo tše di phatlaletšego tša sehlopha sa Bapedi gomme a hloma gape go laola ga Maroteng ka mo lefelong leo. O ile a kgona go lwantšha dihlaselo tša go tšwa go bobedi Maswatse le MaZulu, ka go tšhabela ka dithabeng tše mo tikologong ka bjako, mafelelong a hloma motsemošate wa gagwe ka Téate, ka fase ga tshekamo ya Dithaba tša Leolo.
Khutšo ye e sa Iketlago
Ka 1845 moetapele wa Maburu Hendrik Potgieter o dutše ka bohlabela bja Steelpoort, moo a hlomilego Ohrigstad ya lehono. Ka 5 Mosegamane ngwaga woo Potgieter le Sekwati ba saenile kwano, ye e fago Potgieter go go ba mong wa naga ye. Khutšo ye e sa iketlago yeo e bilego gona magareng ga Bapedi le palo ya go oketšega ya Maburu, le go thopiwa ga dikgomo ka go swara nako ke Bapedi le Maburu ba tla arabela ka go hlasela. Phihlelelo ya dibetša ya Bapedi mo lebakeng le e be e atologile. Kgošanakgolo e be e setše thomile go romela dihlopha tša bafsa go šoma bjalo ka bašomi ba bafaladi ka Kapa, Delagoa Bay le ka mašemong a ditaemane ka Kapa Leboa.
Ka bo1870, monna yo mongwe le yo monggwe yo a boago go tšwa mošomo o be a lefa £1 go kgošikgolo, yeo e bego e šomišwa go reka dithunya le dikolo. Ka morago ga lehu la Sekwati go be go na le dithulano magareng barwa ba gagwe ba babedi, Sekhukhune le Mampuru, mabapi le tatelano ya bogošikgolo. Se e be sa gakatšwa ke go ba gona ga Maburu, bao ba bego ba hlagiša tšhošetšo go taolo ye e tšwelago pele ya Bapedi.
Mafelelong katlego ya Sekhukhune ka tatelano ya bogošikgolo go dilo tše di tlišago dithulano tše, le go hloma ga gagwe bjalo ka majalefa wa nnete, e be e bonagala ka bokgoni bja gagwe bja go bitša dihlopha tša mašole go tšwa magošaneng ao a bego a le ka fase ga gagwe, ka nepo ya go fetša dikgaruru tša magošana a mangwe ao a bego a sa se hlwe a rata pušo ya gagwe.
Sekhukhune mathomong o be a e na le dikamano tša segwera le Maburu, eupša dintwa tšeo di bego di matlafala ka lebaka la naga le bašomi di bone tše di sepela ka go nanya go fihla mafelelong, ka 16 Mopitlo 1876, Volksraad ya Teransefala e phatlaladitše ntwa ka morago ga go kwa mabarebare a dihlaselo tše di tlago tša Bapedi mo motseng wa Maburung wa Lydenburg. Bahlasedi ba Maburu ba itemogetšego go fenywa go go lemogegago. Ka morago ga dikgwedi tše pedi Mohlomphegi Theophilus Shepstone a thopa Repabliki ya Transefala legatong la Korone ya Brithane, ka seripana a hlohleleditšwe ke go palelwa ga Maburu go buša Bapedi.
Ka morago ga Ntwa ya Mazulu ye e fedilego ka Mosegamane 1879, Mohlomphegi Garnet Wolseley (Mokhomišenare-mogolo wa Bohlaba bja Borwa bja Aforika, a bego a na le boitshepho bja gore Sekhukhune o tla beya taba molaong ka lebaka la khutšo, o file Sekhukhune kotlo ye e bothata ya 2 500 ya hlogo ya dikgomo. Sekhukhune o ganne maemo a, gomme Mohlomphegi o kopantšhitše mašole a banna ba 12 000, go akaretšwa 8 000 ya bahlabani ba Maswatse. Ka di 28 Dibatsela 1879, ka morago ga ntwa ye šoro bahlabani ba Bapedi ba go feta 1 000 ba bolaile, Sekhukhune mafelelong o ile a fenywa. O be a swarwa le go golelegwa ka Pretoria. Le ka se, mmušo wa Bapedi mafelelong o ile wa fetšwa.
Translated by Lawrence Ndou