Temo
MaTsonga a tlogilego mo lebopong ka ngwagakgolo wa 19 ba tlišitše methopo ye mefsa ya dijo mo Thransefala, go akaretšwa le cassava (manioc), mehuta ye e itšego ya matokomane, matapola le mabelethoro. Seo se bego se le bohlokwa kudu e be e le dibjalo tša lehea le fowls tše tlilego le batho ba bokoloniale mo mafelo a maswa a bona.
Bontši bja mešomo ya temo e be e phethagatšwa ke basadi, ka ntle le phedišo ya naga yeo e bego e le modiro wa banna. Banna, gape ba be ba lema tobacco (fole). Puno ya dibjalo, ka tlwaelo e be e le tirišano, e dirwa ka go šielana. Mong o tla šoma bjalo ka monggae, e be a fa dino ka moka tša bjala le dijo gore e kgone go ba moletlo, le dikamano tša leago selo se bohlokwa sa Lesolo la tiragalo.
MaTsonga a be a diriša temo ya go fokotšwa le phišo. Mafelo a sethokgwa sa tlhago a be a remiwa le go fišwa, gomme dibjalo tše di golago mo nageng ye bulegilego go fihla ge monontšha o dutše gabotse le dipoelo di fokotšegile. Seripa se sengwe sa naga aga se be se tlošitšwe. Foromo ye ya temo ya e hlotše go huduga ga batho ka ge ba be ba swanetše go šutha ka go nanya ba nyaka mašemo a mafša. Bjalo ka ge palo e oketšega, gantši e be hlola phadišano ya naga le, ka dinako tše dingwe, le dithulano.
Go Toma
Bogolo bja ngwagakgolo wa 19 go tsoma ka tlou e be e le modiro wo bohlokwa mo lebopong la lewatle le ka bokagare. Go fihla ka 1860, ditone tša aebori di rometšwe go Lourenco Marques goba go Durban ka ngwaga le nwgaga. Batsomi ba rekišitše gape palo e kgolo ya matlalo a dikatse le maboya, kudukudu go šomišetša diyunifomo tša sešole sa Gaza le SeZulu. Bjalo ka ge mehlape ya ditlou e timelela le mašole a sepela, batsomi ba ile ba bolaya palo ya godimo ya buck e be ba rekiša matlola a tšona le manaka go batho ba kgwebo.
Nama ya kolobe e be e le karolo ya ye bohlokwa ya dijo tša legae, gomme go rea dihlapi e be e le modiro wo bohlokwa wa setšhaba. Pula ya sehla e be e dira gore mepete e omilego e be bjalo ka ka roaring torrents yeo e thunyago dipanka, le go tsentšha matangwana kgauswi le depressions. Ge letšatši le omišwa dinoka, ditšhaba di tlile le diemere ba tloša ikgapetše gauta meetse a ka godimo ka go nyaka dihlapi.
Mafelelong a ngwagakgolo wa 19 batho ba tlhago ba ile ba thoma go tsenya naga ka 1926 e ile ya ba Kruger National Park. Ditšhaba tše ntši di tlošitšwe mo phakeng gomme bao ba bego ba dula kgauswi ba ile ba iletšwa go tsoma diphoofolo le dihlapi ka gare ga mellwane ya yona. Go tsoma le go rea dihlapi go sale bohlokwa go batho bontši bja batho ba, eupša o ke mahodu, sebakeng sa batsomi ba go ikgantšha, bao ba nyakago diphoofolo.
Tsonga Mošomo
Go feta ngwagakgolo, banna ba Matsonga ba hweditše mešomo mo meepong ya Afrika Borwa le mafelo a go tšweletša. Ka kakaretšo ba swanetše go dula mo dihostele gomme ba fetiše diura tse ditelele ka dipeseng le ditimela. Bodiidi le menyetla ya metse ya magaeng di hlotše seripagare sa Matsonga mo nageng go ba ye ruri go ditoropong. Mafelong a mantši, ekonomi e theilwe godimo ga tšhelete ye romelwago gae go tšwa go bašomi ba bafaladi ba ka mo ditoropong. Basadi ba tšwela pele go šoma mo dipolaseng.
Bothata bjo bogolo ke gore go na le batho ba bantši ba ka mo nageng. Ye ke seripa sa bohwa bja melao ya kgethologanyo le seripa sa dipoeleo tša go se rate go lahla leago, le dikamano tša boitsebišo tše di amanago le naga. Pula e a tshephagala kudu go motheoša wa Bohlabela bja meetse, eupša mo mafelong a mantši meetse a pula a hlokega.
Kgwebo ya temo e dirwa mo mafelong a nošetšo, eupša tšhomišompe ya naga e swerwe ke tshepedišo ya kgale ya allotment le fokolago ya dinamelwa. Go batho ba bantši dikgomo di sa le mothopo wa seriti bakeng sa boleng bja ekonomi; gomme ga se mothopo wa letseno go feta le go reka basidi le papatšo.
Translated by Lebogang Sewela