Ka kakaretšo, dikgogo tša tswala tša setlogo di thata le go ba kaone ka tlwaetšego maemo a boso ya Aforika Borwa go feta ya tswala ya kgwebo, ya go e dira kaone gore e ka phela ka bolokologi le tšweletšo ye nnyane. Ditswala tša go tlwaelega ka Aforika Borwa di akaretša Kgogo ya Boschveld, Melala ya Mapono, Ovambo le Potchefstroom Koekoeks le Venda.
Kgogo ya Boschveld
Kgogo ya Boschveld ga e se ya dumelelwa bjalo ka ya tswadišo e ngwadišitšwego ka Aforika Borwa, eupša le ge go le bjalo ke ya kgetho ye e ratilwego ya tša go ikemela tše ntšhi le balemerui ba bolokologi ba dikarolong tše di fapafapanego tša Aforika.
Molemirui Mike Bosch ka 1998 o tšweleditši tswadišo ka polaseng ya gagwe ka Profenseng ya Limpopo ya Aforika Borwa, go tšwa go tswaka tše tharo, e lego tša tswala ya setlogo, Venda, Ovambo le Matebele. Ya tswadišo e go thwego e swanetše go tšeiwa e lego ya bokgoni bja go beela mae a Venda, bogolo bja Matabele le go kgotlelela ga Ovambo.
Dikgogo di na le mmala wo mokhubedu wa seetša le mafeko a mašweu bogareng yeo e thušago go rekiša le go e šireletša go dibatana. Dokgogo tša nama di na le boima bjo ka bago 1,6 kg ka dibeke tše 12 ka bogolo, le 2,6 kg ka dibeke tše 20, mola e le gore tše di beelago di k aba boima bja 1,5 kg mo dibekeng tše 12 le 1,7 kg mo dibekeng tše 20. Dinonyana di fihlela putšo ka tša thobalano ka 136 ya matšatši a bogolo. Mae a ka bago 4 a tšweletšwa ke kgogo ya go beela ka beke.
Mapono Molaleng
Dikgogo tša Mapono Molaleng di hlopšhilwe bjalo ka tswadišo ya setlogo tše di fetogetšego go tšwa go dikgogo tša Molala wa Mapono go tšwa Malaysia nakong ya mengwaga ye 17 ya ngwagakgolo. Dinonyana di na le mehutahuta ya tša mmala.
Go ya ka Sehlopha sa Diruiwa tša Maphego sa Aforika Borwa, go na le mehuta ye mebedi ya Melala ya Mapono, o mo tee wa ya tswadišo ya go hlweka ya go ba le molala wa mapono kamoka, mola tše dingwe di na le boditsi karolong ya ka pele molaleng. Di hlophilwe bjalo ka tšwadošo e boima, ka ge dikgogo tša nama di na le boima bjo bo ka bago 1,5 kg ge di na le dibeke tše 16 ka bogolo, 1,95 kg mo dibekeng tše 20 le 3,5 kg ge di godile ka botlalo.
Tše di beelago di k aba boima bjo bo ka bago 1,1kg ge di le 16 ya dibeke ka bogolo,1,4 kg mo dibekeng tše 20 le 3 kg ge di godile ka botlalo. Di fihlela putšong ka tša go gwela ka 155 ya matšatši le go tšweletša mae ka boima bja bogareng bja 55,5 dikramo.
Mapono ya molaleng fao e dirišwa go tšweletšo ka dinageng tše dingwe, go swana le Fora. Go na le mabaka a mmalwa. Ya dinonyana, ka lebaka la gore ba na le e ka bago tše 30% feathers feathered dinonyana, e nyaka go feta ka ga dijo go feta tše dingwe tša dinonyana di le boima bja go swana le phišo. Godimo ga moo, ba feathers swanetše go tlošwa ka tshepedišo ya go bolaya.
Dikgogo tša Ovambo
Dikgogo tša Ovambo di hlolegile ka Ovamboland ya leboa la Namibia. Tswadišo ye laetšwago ka tše beelago. Di leswiswana go ya go boso ka mmala, ka dipatšo tša bošweu le goba mmala wa namune.
Go ba bofefo ka boima ba tšona go di kgontšha go fofa le go beela ka mehlareng go efoga dibatana. Go ya Wicked Food Earth, dinonyana tše di hlasela le tše tshelago matšato, ka go tsebega kudu ka go swara le go ja magotlo le magotlwana.
Dikgogo tša go beela di ka ba boima bja 1,74 kg mo dibekeng tše 16 ka bogolo le 2,16 kg ka dibeke tše 20. Tše di beelago mae di boima bja 1,32 kg mo dibekeng tše 16 le 1,54 kg mo dibekeng tše 20. Go fihlela putšo ya go gwela ke ge dinonyana di ka bago matšatši a 143 ka bogolo.
Tše di beelago mae di tšweletša mae a 129 ka ngwaga, ka kakaretšo a ka bang boima bja 52,5 g lee ka botee. Tše di beelago mae di dira bomme ba botse le go elama go thuša go netefatša go phela ga tšona.
Koekoek ya Potchefstroom
Koekoek ya Potchefstroom e tšweleditšwe ka di1950 ke Chris Marais go tšwa go Sehlongwa sa Dinyakišišo tša Borui le Maswi ka Potchefstroom, ka lebaka la go putla magareng ga Diaustralorps ya Boso, Leghorn ye Tšhweu le Leswika la Plymouth. Leina le “koekoek” go šupa mmala o wa tša tswadišo.
Dinonyana di fihlela putšo tša go gwela ka matšatši a 130. Tše di beelago mae di beela mae a boima bja kakaretšo bja 55,7 dikramo. Di tšweletša mae a ka bago 198 ka ngwaga. Tša nama di ka ba boima bja 1,84 kg mo dibekeng tše 16 go ya ka bogolo, 2,4 kg mo dibekeng tše 20 le 3,5 kg go ya go 4,5 ge di butšwitšwe. Tše di beelago di na le boima bjo bo ka bago 1,4 kg mo dibekeng tše 16 go ya ka bogolo, 1,7 kg mo dibekeng tše 20 le go ka ba 3,5 kg ge di budule ka botlalo.
Tswadišo e tumilego magareng ga ditšhaba tša dinagamagaeng go bobedi bja tša mae le tšweletšo ya nama gammogo le bokgoni bja tšona bja go thuthuša tše nnyane tša tšona. Mmala wa dinonyana o hlakantšhwa le bong, ka fao ge e ntšho goba e khubedu ya nama e putlwa le Koekoek ya go beela mae, ditshadi tše tšweleditšego di tla ba boso ka botlalo ka mmala, mola dipoo le ditshadi di tla ba le dipatso tše tšhweu hlogong.
Kgogo ya Setlogo ya Venda
Kgogo ya Setlogo ya Venda e utollotšwe ke ngaka ya diphoofolo ya mmušo, Naas Coetzee ya Bloemfontein, ka 1979 ka Venda lifelong la Profense ya Limpopo. Tswadišo e na le mebala e mentšhi, ka bošweu, boso le mmala wo motsothwa e bego mmala wa go buša. Ke tswadišo tloga e le ye bofefo ka mapheko a boleta.
Tša nama di ka boima bja go ka ba 1,57 kg mo dibekeng tše 16 ka bogolo, 2,01 kg mo dibekeng tše 20 le 2,9 kg go ya go 3,6 kg ge di budule. Tše di beelago mae di ka ba 1,24 kg mo dibekeng tše 16 ka bogolo, 1,4 kg ge di le dibeke tše 20 ka bogolo le 2,4 kg go ya go 3 kg ge di budule.
Dinonyana di fihlela putšo ya go gwela ge di ka ba matšatši a 143. Tše di beelago di tšweletša mae a magolo a lefifana a ka bago boima bja 52,5 g. Mae a ka bago 129 a tšweletšwago ka ngwaga.
Go ya ka tlhalošo ya Mokgatlo wa Taetšo ya Maemo a Tswadišo ya Diruiwa tša Maphego wa Aforika Borwa, Ngaka Coetzee o be a kgahlegile kudu ke "maemo a tswadišo ya tšweletšo ya mae, go ikemela, twantšho kgahlanong le malwetši, nyakego ya dijo ye e tlase le go elama".
Kgogo ya go swana di hlaotšwe ka morago ka Borwa bja Kapa le seleteng sa Qua-Qua (Qwa-Qwa) sa Freistata.
Translated by Lawrence Ndou