Monna wa Dillaga tše Ntši
Desmond Tutu o hlalošitšwe bjalo ka monna wa dillaga tše ntši le dikgatelelo tša dithulano. Batho ba a kopanego le bona mo nakong ya go dithuto tša gagwe mo Engelane ka bo-1960 ba be tshošitše ke sammaletee mmogo sa legae ka Afrika le tlhokego ya boitshwaro. Mafelong o ile a ba rata, bokgoni bja gagwe bophelong ka moka.
A tsebja bjalo ka motho wa hlokomela, pelo ya kgahlego, selo se mosadi wa gagwe a hlwa a mo kwera ka yona. Ka mokgwa wo boleta le mekgwa ye šedi le bonnete, o rile go nokologa ka pefelo gomme a ka se gobatše motho ka maikemišetšo. Tutu o tsebja ka go šoma gaboima le bohlale.
Monna wa setho, o na le phišego mabapi le ditšo le maitshwaro a Afrika. O lefa šedi kudu go batho, go netefatša gore o a dumediša, gopola matšatšikgwedi a bohlokwa (go swana le matšatši a matswalo), go leboga batho, go swara nako le go se sebe. Go šoma bjalo ka moruti o dirile maatla go fetša nako le go etela maloko a kereke ya gagwe.
Tutu bolela ka Sesotho sa Leboa, Sethosa le Sezulu, Sotho le Setswana o hlwa a tumišwa ka go kgona bo bolela gare ga setšhaba. Dipolelo tša gagwe di botse, di na le bohlale ebile di a kgahliša. Tšhomišo ya gagwe ya polelo le bokgoni bja go bolela kanegelo gabotse e tšwa morago go tšwa go lerato la gagwe la go bala le dingwalwa tša phonokrafi. Go feta fao o rata dipapadi le mmino.
Go hlama lereo la molalatladi wa naga, Tutu o thekga kgopolo ya Ubuntu. O hlaloša Ubuntu bjalo ka: “boleta”, kwelobohloko, kamogelo, le go sepetša dilo pepeneneng go ba bangwe, go ba le maikutlo, go hwetšagala go ba bangwe le go tseba gore o swarane le bona mo mokgobong bja bophelo. A rata mmolelo wa seXhosa wa go re, “motho ke motho ka bato ba bangwe” go laetša maikutlo a gagwe mabapi le Ubuntu.
Go Thekga Boruti bja Bathobaso
Tutu o ihlaloša bjalo ka motho wa setšhaba. O dumela gore phologo ya mokgwa wa go nepa wa bokapitale bo hlohleletša bošula go batho ba bangwe. Ka ntle le kobamelo bja gagwe go setšhaba le dikgopolo, o sekaseka Marxism-Leninism form ya setšhaba yeo e bego a hlohleletša communism le atheism.
O be a bapetšwa le mekgwa yeo mebušo ya Marxist e swarwago setšhaba sa yona, go mokgwa National Party e swerwego Afrika Borwa. Eupša, ke mmoleledi wa boruti bja bathobaso le boruti bja Afrika, ka go nyaka go kopana dikolo tše pedi tša boruti le kgopolo ya boruti bja Bakhriste.
O be a ngangela kganetšo ya gore mehola ya Bodikela e bonwa bjalo ka mehola ya maemo a godimo mo Afrika. O be a tšwetša pele kgopolo botee bja Maafrika “Ka moka ga rena re tlemilwe go Mme wa Afrika ka go se bonale eupša ka amano ya go tiia.
O hlamile dilo tša ka gare ga rena bathobaso” - Desmond Tutu Tutu o be a rata merero le diaterese sebakeng sa ditaodišo tša akademiki go abelana dikgopolo tša gagwe tša boikgopolelo. O na le kgahlego kudu ka dipotšišo tše di tliša ke Bakreste ba Afrika go swana, le ka moo go ka tsenywago tlhagišo ya tumelo ya Bokresre le tša Afrika le gore batho ba ka lokolla bjang.
O sekaseka diphoša tša boikgopolelo bja Afrika ka go bolela ka mathata a leago le go šišinya gore go swanetše go ithutwa go tšwa go ba boruti mabapi le se.
Mokgwa wa Bakhriste
Mokreste go tloga go gola, Tutu o dumela kudu go dikgopolo tša setumelo le ditiro. O be a kgahla ke Anglicanism ka lebaka la gore o be a nagana gore e kaonafatša kgotlelelo le ka kakaretšo le tšhomišo ya mangwalo a sedumedi le setšo. Go boletšwe gore mokgwa wa gagwe go dipolotiki o sepelelana thwii le Bokreste bja gagwe bjalo ka ge a dumela gore ke mošomo wa Bakhriste go ganetšana le kgatelelo.
O bolela gore ga go na karoganyo magareng ga tumelo le dipolotiki ka lebaka la gore ga go na karoganyo magareng ga semoya le lefase. Ka ntle ga se, o ile a bolela gore ga a Radipolotiki goba mmadipolotiki gomme o leka go efoga go thekga le goba ofe wa sehlopha sa dipolotiki.
O ganane le tšhišinyo ya gore o swanetše go tšea ofisi ya sepolotiki yeo e bego e hlagišitšwe go yena ka 1980. Mo maemong a gagwe mo pušong ya kgethologanyo, Tutu o be a lebeletše kudu temokrasi, ditokelo tša botho, kgotlelelo le tšwetšopele ya dikgokagano le madulo a magareng ga manaba.
O be a bolela ka ntle le go tšhaba kgahlanong le kgethollo, a swantšha mekgwa ya National Party le ya Geremane Nazi gomme a bapetšaya molawana ya kgethologanyo le ya Holocaust. O be a emela thwii kgethologanyo ya semorafe, a kgoeletša pušo ya kgethollo bošula gomme a sekaseka National Party ka go leka go bolaya setšhaba sa Bathobaso.
Kwelobohloko le Tebalelo
Le ge e le gore Tutu o be a ganetša phagama ya bathobašweu, o be a sa lwe le bathobašweu, o be a hlwa a gopola maitemogelo ao a bilego le ona le bathobašwe mo Afrika Borwa le ka ntle ga naga. Toro ya gagwe e be e le ya poelano magareng ga merafe ye e fapafapanego ya Afrika Borwa gomme ka morago ga go fela ga kgethollo Maafrika Borwa ka moka ba ile ba fiwa ditokelo tša go lekana.
O be a re lehlakore la gagwe ke la go thopa gomme o bathobašweu boditše gore ge mmušo wa kgatelelo o tlošwa, bathobasoba tla gopola bao ba ilego ba ba bagwera ba bona. Ge Tutu a be a swara dithapelo tša setšhaba o be a sa lebale go bolela ka bao ba thekgilego tshepedišo ya kgethologanyo le batšwasehlabelo ba yona.
Lebaka la gagwe e be le gore o be a na le tumelo ya gore batho ba ditiro tša bosenyi tša kgethologanyo ga se madimone, eupša ke batho fela bao ba swanetšego go laetšwa kwelobohloko. Ka nako ya mošomo wa gagwe wa Khomišene ya Nnete le Poelano (TRC), Tutu o ile a hlohleletša mokgwa wa poelano wa Bakriste.
O be a kgolwa gore bao ba amegago ka kgethologanyo, ba swanetše go amogela boikarabelo bjo bo feletšego bja ditiro tša bons, ba ikemišetše go amogela dipoelo, eupša batšwasehlabelo ba swanetše go šoma ka katlego ye botse le tebalelo go bona.
Tsholo ya Baetapele
Tutu o bontšhitše kgotlelelo ka go bolela ka tokologo ka ga ditaba tše di ka bakago dingangišano, le ge go le bjalo, dintwa tša gagwe di be di se na bošoro. Ga se a šomišwa dikgaruru bjalo ka tlhohlo ebile o be a hlokomela gore a se ke a e dumela. O be a sekaseka bobedi bja mmušo wa kgethollo le mmušo wo sego wa kgethollo kgahlanong le tšhomišo ya bona ya dikgaruru go fihlelela maikemišetšo a bona.
Sebakeng o be a hlohleletšwa ekonomi ya dinaga tša ka ntle go gatelela Afrika Borwa le ge e le gore o be a kopane le dithulano go tšwa go basekiseki bao ba bego ba re kelo ye e tla hlola tahlegelo go Maafrika Borwa ba baso ba go hlaka. Desmond Tutu ga se a swara tsholo ya gagwe kgahlonong le baetepele bao a bego a nagana gore ga ba isware gabotse.
O bo a bolela kgahlanong le baetapele ba bathobaso ba Bantustans a bolela gore ba be ba hlola bosenyi gomme ba hlokomela fela dikgahlego ka di tahlegelo tša batho bao ba bego ba le tlase ga maikarabelo a bona. Baetapele ba Bodikela ba dipolotiki ba hweditše tshekatsheko ya tutu ya go tšwetša pele dikgokagano le Afrika Borwa. O boletše gore thekgo ya bona ya semorafe e be e phethagatša semorafe.
Phetolo go Tutu
Phetolo go Desmond Tutu e be e fapana mengwaga ye mmalwa. Lehono ke yo mogwe wa baetapele ba sedumedi bao ba hlomphiwago kudu mo Afrika Borwa, eupša ka nako ya bo-1970 le 1980s di ka tlwaelo dikgopolo ka ga yena di be di le tšs lerato le maatla goba lehloyo.
Go MaAfrika Borwa babaso ba bantši, o be a le sešupo sa katlego gomme o be a lentšu go batho bao ba se nago lentšu, le ge e le gore ba bangwe ba be ba mo sekaseka go bolela legatong la bona ka ntle le go rerišana le baetapele ba setšhaba le go ba le lešoko go batho ba bašweu.
Bathobašwu ba bantši ba Maafrika Borwa ba be ba befetšwe ka pitšo ya gagwe ya dikiletšo kgahlanong le naga, ba ile ba mo latofatša go ba sedirišwa sa go fihlelela maikemišetšo a bokomonisi gomme ba be ba tšhaba gore o tla hlohla dikgaruru. Mmušo wa Kgethologanyo o šomile ka maatla go mo goboša ka masolo a bona ao a bego a huetšwa mantšu a gagwe ka nepo ya go senya botho ba gagwe go setšhaba.
Translated by Lebogang Sewela
Yo mongwe wa bahlopmphego ba bantši bja mo Afrika Borwa, Desmond Tutu e tsebegago kudu ka go ba molwala ditokelo tša botho gomme ka 1984 o...
Peter Magubane ke modiri wa bokgabo ka lens gomme ga botse o tloga a hweditše botumo bja boditšhabatšhaba. Bokgoni bja Peter bo šomišit...