Boya bja Dipudi ka Aforika Borwa
Pudi ya Masaeboko ye nnyane ka setlogo ke ya go tšwa ka selete sa Bogareng Bohlabela sa Turkey. Diphoofolo tša mathomo - tshadi ye tee le 12 ya dipoo – di bile tša tlišwa go tšwa dinageng tša ka ntle go tla ka Afprika Borwa ka 1838, eupša go hweditšwe gore dipoo kamoka di hlalošitšwe di na le peo ya bonna yeo e sa nonago. Ka mahlatse, tshadi e be e imile gomme ya tswala potsane. Diphoofolo tše dingwe di be tša tlišwa go tšwa ka ntle ga naga go fihla ka Aforika Borwa bogare bja 1857 le 1868 go fihla ge babuši ba ka Turkey ba emiša diromelwantle. Sehlopha sa Batswadiši ba Dipudi tša Masaeboko se hlomilwe ka 1892 le lehono se tsebjwago ka Batswadiši ba Dipudi tša Masaeboko.
Boya bja dipudi bo tšweletšwa ka dipolaseng tše ka bago1000 tša dipudi masaeboko ka Aforika Borwa. Go na le ka dipolaseng tše ka baog 700 go elwa hloko bjalo “batšweletši kgwebo", mola e le gore go na le batšweletši ba ba nnyane ba setšego ba le 300. Fela ge dipudi di setša di kerilwe moriri di išwa ka Lebopong la Nelson Mandela ke ke bagwebiši bao ba rekišago tlhale (moriri) ka fantising.
Boya bja dipudi go tšwa ka bophara bja Aforika Borwa, bo tlišwa ka Lebopong la Nelson Mandela (ka tikologong ya Port Elizabeth ka profenseng ya Kapa Bohlabela) moo e sepedišwago.
Boemakepe bja Port Elizabeth ke boemakepe bjo bo tee fela bjo bo romelago boya bja dipudi dinageng tša ka ntle go tšwa ka mo Aforika Borwa.
Dilogwa go tšwa ka Dipuding
Dipudi tša Masaeboko ka Aforika Borwa di tswadišetšwa tšweletšo ya boya bja dipudi. Boya bja dipudi ke tlhale ye e tiilego ya go taologa ye borutho, ye e bofefo gomme e le ya go kgotlelela, gomme ka mmalafatšwa ga bonolo. Gantšhi e šomišwa ka intasteri ya dilogwa le diaparo, diaparo tša go logwa (go logwa ka metšhene le ka diatla), digaretene, sedirišwa sa lešela la go khupetša ditulo, le mapai. Boya bja dipudi bo fapana le ulu ka gore bo na le bokagodimo bjo boleta bja go ota kudu kgapetla ye boreledi.
Pudi ya Masaeboko e ka tšweletša go fihla go 5 kg ya boya bja dipudi gomme e nyaka go kerwa gabedi ka ngwaga ka ge o gola ka bogareng bja disentimetara tše 12 - 15 dikgwedi tše dingwe le tše dingwe tše tshela.
Boya bja ulu bja Masaeboko bo swanetše go swana go ya ka botelele le boleta, bo swanetše go bontšha phatshimo ye botse, setaele se tiilego le boemo bjo bo botse tša go se be le mmala le ditlhale tša Kemp. (Ditlhale tša Kemp ke tša botšhweu, le tlhale ye e fokolago gantšhi e le hlakanego le tlhale ya tlwaelo ya phoofolo.)
Maemo a boleng bja motheo wa ditaele tša boya bja dipudi ke a mabedi – dithapo tša go swana le sepiring ka sebopego tše sephaphathi tša go ba makhura – ka tlwaelo bo rekišwa ka dikreiti tša tharo: ye boleta, ya magareng le ye maatla. Kreiti e laolwa kudu ke mengwaga ya dipudi tša Masaeboko.
Boya bja pudi, bo tšweletšwa go tšwa go moriring o boleta wa ka gare bja mokgopha wa pudi, bo tšweletšwa ka bonnyane go tšwa go dipudi tša Imbuzi kgauswi le Butterworth ka Kapa Bohlabela. Bontšhi bja dipudi tša setlogo bo godiša morir wa dipudi magareng ga meriri ya tšona ka sehla sa marega go di šireletša, ka selemo di lahla boya bjo ba dipudi bja ulu. Tšweletšo ya boya bja dipudi, gantši e kopantšhwa le tšweletšo ya nama ya pudi go netefatša gore go na le letseno ngwaga ka moka. Boleng bja nama go tšwa dipudi tše nnyane ke boleng bjo bobotse eupša mebele ke ye mennyane le go ba tshesane go feta ya dinku tšeo di nego di fepšwa ka tsela ye e swanago.
Translated by
Lawrence Ndou
