Mathosa a go tšwa Kapa Bohlabela
Bohlatse bja histori bo šišinya gore ka ngwaga wa 1593 go be go na le batho ba go belela sethosa mo nokeng ya Mthatha ka moo lefelong la go tsebaga lehono bjalo ka Kapa Bohlabela, le gore ba be ba šetše ba le ka seleteng sebaka nyana. Go ya ka setšo sa polelo, Thembu, Sethosa le batho ba Mpondomise ba tšere Kapa Bohlabela mo Nokeng ya Umzimvubu ya meloko ya pele ga ge ba tla go lebopong la lewatle.
Tše ka moka di akanya gore digopolo tša dirutegi mabapi le go huduga ga batho ga bolela sethosa- go tšwa go bja Afrika ya Bohlabela mo nakong ye fetilego di a nyakišišwa. Nyakišišo ya dinyakišišo, magareng ga tše dingwe, ka ntle le pelaelo e tla araba dipotšišo tša go swana le še ka moso. Go fa mohlala, go epolla bjo bo dirilwego ka mo polaseng ya lefelo la kgauswi le Canasta lehono le tsebega bjalo ka East London go šišinya gore, go tloga ka ngwagakgolo wa 7 AD batho ba go bolela sethosa ba be ba dula kgauswi le Noka ya Nare.
Mo nakong ya ngwagakgolo wa 19 batho ba Hlubi, Zizi, Tolo le Bhele ba ile ba ya seleteng seo se ilego sa bitšwa Transkei (bjalo ke karolo ya Kapa Bohlabela). Batho ba ba, bao mafelelong ba ile ba tsebja bjalo ka Mfengu, e be e le bana ba Kgoši ya Mothosa ye Kgolo ya Hintsa. Ka 1835 ba ile ba bela ke Baruti le bafaladi ba bokoloniale ya British bjalo ka ‘sebo ba go tšwa Mfecane’ i.e kgoši ya Mazulu Shaka' ‘ntwa’ ya 1820s. Ba ile ba golegwa ka tlase ga tšhireletšo ya bokoloniale kudu ka nepo ya go godiša dirapa tša bašomi.
Dikgoši tša Mathosa di bile Bangwe
Batho ba Mfengu ba Transkei ba be ba le badirišani ba sešole ba bafaladi ba bathošweu kgahlanong le Mathosa mo Dintweng ya Mellwane tša 1846-7, 1850-3 le 1877-8. Ka lebaka la maitapišo a bona ka tšhireletšo ya Cape Colony, Mfengu ba ile ba hwetšwa ditšhelete tša naga tšeo di be di le tša Mathosa, go tšwa go batho ba taolo.
Ka thulanong ye e golago ya mabapi le mellwane le dithulano tša batho ba go tšwetša pele le British le sehlopha sa bokoloniale, dikgoši tša Mathosa, magareng ga bona Sandile le Maqoma, ba tšweletše bjalo ka bangwe bao ba bego ba elwa go swara mašemo a bona, le balatedi ba bona.
Maqoma, ke motho wa meano yo bohlale le yo maatla wa go kgona go lwa, o ile a hwa a le kgolegong ya Robben Island ka 1873. Sandile o ile a gobatšwa mo ntweng le sesole sa Mfengu mo Isidenge Forest ka Mei 1878. Ka lebaka la mahu a bona, mašole a sethosa ao a bego a setše go buša a ile a wa. Mathomong a 1880s Mpondo e be e le mmušo w amafelelo wa Cape Nguni wa go tlišwa ka fase ga bokoloniale.
Translated by Lebogang Sewela