Imihlobo Yehlabathi Yamasimo Wamaderibe

© Louise Brodie
Young vines planted in rocky soil.
Imihlobo yehlabathi eSewula Afrika ihluka khulu. Eminye yayo iyisanda khulu, eminye inobubumba begodu kunemminye emamatje. Ihlabathi ayihluki ngendlela ebonakala ngayo nombala kwaphela, kodwana nangamandla wokunotha kanye namandla wokubamba amanzi. Umhlobo wehlabathi emamatje kanye neyisanda zibamba amandla wokunotha kanye namanzi amancani khulu ukudlula umhlobo webumba. Ngale kwalokho, inani lezinto ezinothisako ehlabathini lidlala indima eqakatheke khulu ehlabathini.
Imihlobo ethileko yeentjalo zamaderibe ingathela khulu nange itjalwe emihlobeni ethileko yehlabathi. umvango wetlayimeti, ukunaba kwendawo kanye nelwazi ngamatje begodu umhlobo wehlabathi unomfakela ekutholakaleni kwekhwalithi ephezulu yewayini, kodwana ubujamo bebhoduluko kanye nomhlobo wehlabathi ulimaza indlela iwayini eba ngayo. Kuqakathekile-ke bonyana kwazakale ukuthi umhlobo wehlabathi ungendlela efaneleko ukwenzela ukulawula ubunjalo behlabathi kanye nokukhkiqiza ikhwalithi ephezulu yewayini.
Ukuze ukghone ukubona umhlobo wehlabathi kumsebenzi ohlangahlangene khulu begodu udinga ilwazi khulu. Ukwenzela bonyana uthole ilwazi, kufuze wembe imigodi ebizwa ngama- profile pits. Imigodi le kufuze yenjiwe buvundla endaweni ekhethiweko bese ukuphethwa kokuhlaziya ihlabathi kufuze kwenziwe bomakekere.

Ihlabathi eyisanda

Ihlabathi emumethe ububumba obungaba yi-6% inomukghwa wokukhandela imirabhu bonyana ingakhuli kuhle, kodwana ubumbi obukhulu behlabathi kungabi namandla wokungabambi kuhle amanzi kanye neenothiso zayo. Nje-ke ihlabathi eyisanda kufuze ihlale ithelelelwa kanengi begodu kufuze kusetjenziswe iinsetjenziswa zokunothisa kanengi. Inani eliphezulu lamanzi alihlali emhloboni lo wehlabathi ngesikhathi sokuthelelelwa. Ngokuthi mkube neenthoro ezikulu zesanda, amanzi amunye msinyana ehlabathini.
Ukuvikelwa kwamanzi kungafezwa ngokusebenzisa iintjalo zokubamba ihlabathi nofana ngokubuthelela iqubi leququ – ngokundlala iinsetjenziswa zeentjalo ezibanzi phasi njengendlela yokuvikela ukuphela kwamanzi msinya. Ukumila kweemilo ezizimilelako zomango kumunya amanzi amanengi kanye nokunotha okukhona, nje-ke ukutjalwa kweentjalo ezibamba ihlabathi kanye kanye nesenzo sokulawula ukumila kwalezo ezingafunekiko, kuziindlela ezifaneleko zokulima ehlabathini yesanda.
Ukungezelelwa kweensetjenziswa sokunothisa ngendlela yokwenza ihlabathi inothe kanye nokwandisa iimbungu ezibangwa kubola kweentjalo ehlabathini kanye namandla wokubamba amanzi. Indlela ehle yokuthelelela ehlabathini eyisanda kukuthi kusetjenziswe i-micro nofana i-drip systems ngokuthelalela okubuyelelwa ngokufitjhani. Nanyana ihlabathi eyisanda iyihle begodu ingaka qini, kesinye isikhathi inokubumbana ipakelane ngemva kokuna kwezulu elinengi kanye nokukhamba kweenkoloyi. Ukulima okuqhelileko kwehlabathi eyisanda ngplurhu kungona isakhiweso.

Ihlabathi elibumba

Ihlabathi yebumba le ivamise khulu ukutholakala eduze nemilambo lapho ivamise ukutjhiywa khona mamanzi neenkhukhula. Umhlobo lo wehlabathi unamandla wokubamba iinothiso kanye namanzi begodu imithi yamadereibe etjalwe emhlobeni lo wehlabathi ivamisa ukuba namandla khulu. Iingcenye ezakha ihlabathi le zibutjhelelezi begodu umehluko omkhulu wenzeka ngokuya kweendawo zayo. Ibumba kesinyer isikhathi lisuke lifane nomhlobo wesanda yemanzini lapho imibalazo isuke ihlukaniswe kukuba yisanda.
Umehluko omkhulu ngendlela ezwakala ngayo ezandleni uvimbela ukungenelela kwemirabhu, kanye nokusabalala kwamanzi. Amanzi akghona ukukhamba hlangana nebumba begodu nahlangana nesanda ukuyela ehlabathini engaphasi, kodwana imirabhu ayikghoni Ukulima ehlabathini yebumba kufuze kuhlelelwe kuhle ukwenzela ukuvimbela ukupakelana kwayo. Amanzi wehlabathi yebumba aqakatheke khulu lokha nakuhlelelwa ukusetjenziswa kwemitjhini emasimini wamaderibe.
Ukupakelana kwehlabathokhu kubangelwa yimodere ekhambakhambako endaweni yebumba emanzi khulu. Ehlabathini yebumba, iinsetjenziswa zokunothisas zikhuthaza ukumunyeka kwamanzi kanye nokuphembetha okuhle komoya. Nangabe ihlabathi yome khulu, kungabumbeka amagade amakhulu. Ihlabathi emhlaro kufuze ihlanganiswe kuhle ngeplurhu.

Ihlabathi emamatje

Umhlobo lo wehlabathi uvame khulu engcenyeni engaphezulu yehlabathi. Ibizwa nangokuthi yi-dorbank or ‘koffie klip’. Ukululngiselelwa kwehlabathi kuqakathekile ukwenzela bonyana kususwe ukuhlukaniseka, iingcenye eziqinileko ezivamise ukutholakala ekutjhingeleni okuhlukako. Iingcenyezi zingavimbela imirabhu bonyana ingenelele.
Ukulungiselelwa kwehlabathi eendaweni ezimamatje kuvame ukubiza imali enengi njengombana kufune imitjhini emikhulu kanye nedurileko ukuthi kususwa ezinye zeengcenye zehlabathi. Umhlobo we-dorbank ulungiswa ngokusbenzisa iplurhu yengcenye yehlabathi yesibili nofana yangaphasi. Nokho, kufuze kuyelelwe ukuthi kungapakelelwa ihlabathi esele yenziwe bonyana ibe lula. Umhlobo wehlabathi emamatje olungiselelwe kuhle unamandla ancono wokubamba amanzi kanye neenothisi.