Vhuvha ha Honey Badger

©Karl Svendsen
Honey Badger ndi phukha yo khwaṱhaho, irena lukanda lusekene, zwine zwa ita uri Afrika Tshipembe i dzhie dzina ḽayo kha luambo lwa Afrikaans lwa dzina ḽa tshipuka hetshi, Ratel. Ho bvisiwa dzina ḽazwo ḽa luisimane kha lutamo lwazwo lwa u ṱhasela tshiṱaha tsha ṋotshi, zwine u bva murahu zwo isa kha uri huvhe na khudano nnzhi vhukati ha dzo na zwibveledzi zwa mutoli.
Honey Badger dzina stocky build ina milenzhe mipfufhi. Dzina muvhala munzhi mutswu kha zwipiḓa zwinzhi zwa muvhili, na mitalo yamuvhala wa silver kha zwipiḓa zwa nṱha zwi tshikatela na nṱha ha thoho yazwo. Zwina mutshila mupfufhi une wo ḓala maveve une wa dzula wo ima musi zwi tshi khou tshimbila.
Khulwane dza hone dzi a kona u aluwa u swika kha 90cm u ya kha 100cm nga u lapfa dza dovha dza lemela u bva kha 8kg u swika kha 14kg. U fana na skunks, dzi bvisa luḓi lu no nukha musi zwoṱungufhadziwa.
Zwiduna na zwisadzi zwitangana fhedzi lwa maḓuvha asi manzhi a u dzeana sa izwi husi khalanwahaya u dze ana, vhana vha hone vhabebiwa nwaha woṱhe. Zwibebiwa zwisongo ambara na u vhona zwisa vhoni, bulini ḽo itiwaho nga ya tsadzi,nga murahu ha u ḓi hwala ha tshifhinga tshiedanaho vhege dza sumbe. Hu bebiwa nwana muthihi nga tshifhinga ngauralo ngauralo. Nwana u pfulutsheliswa bakoni liswa nga murahu ha maḓuvha a sigathi u swika zwo no lugela u fhelekedza mme a zwo u zwima nga murahu ha minwedzi miraru ya minwaha yazwo.Maṱo azwo a vulea musi zwina minwedzi mivhili.

Kuvhulaele na Kuḽele

©Karl Svendsen
Honey Badger ndi phukha dzi no ḽa ṋama dzi re na zwikhala, dzi dzinwe na tshinwe tshiṱukukhadzo. Dzi zwima u bva kha zwikhokhonono zwituku u swika kha vhana vha ngweṋa.Vhunzhi hadzo dzi tou zwima ngeno huna ṱhukhu ṱhukhu dzine dza ḽa zwofaho,dzi tshi tou tswela dzinwe phukha kana u dzhia kha mafagi a mashika.
Dzi vha na nungo vhusiku kha nwedzi wa tshilimo tshi dudelaho dza dovha dza vha na nungo nga masiari. Kha fhethu hune a dzi thithisiwi nga tshithu dzi vha na nungo nga matsheloni-tsheloni na nga masiari.
Rouge dzi anzela u vhulaya zwi no khou ḓi tshila ho ḓalesa ṋama ya khuhu na nngu na mbudzi dzine dza vhulaiwa. Uya nga vha Predation Management Manual, dzi thoma nga u vhulaya dzi saathu u ḽa, nga u tou bwa mabuli kha tsho tshipuka nahone dza kherula mbavu musi tshi kha ḓi tshila. Tshivhalo tshiṱuku tsha malofha tshi a dzhiiwa, ṋama ine ya bva kha tshifhaṱuwo sa ningo, marama kana lulimi. Tshipuka itsho tshi nga phamulwa u bva fhasi u ya ntha na buli kha khana.

U Langa

©Marinda Louw
Vhalimi vha ṱoḓa thendelo ya u vhulaha kana u pfulusa Honey Badger. Honey Badgers ndi phukha dzine dza kona u bwa dza dovha hafhu dza vha na ṋala dzo khwaṱhaho vhukuma dza phanḓa dzine dza ita uri dzi kone u ṱhukhula ḓirata hu sina u konḓa.
U ita zwitumba, u lisana u linda ndi ndilay a khwiṋe ya u dzivhela ndozwo. Yo itiwa nga nḓila ine ya sumbedza mveledziso ya mutoli nga nḓila inea i vhaisi Badgers. Vhunzhi ha vhabveledzi vha mutoli vha fhenya mathada avho nadzi honey badgers nga u isa zwiṱaha zwa ṋotshi nṱha lwa mithara muthihi u bva fhasi vho shumisa thanda.
U yanga ha vha SANB (South African National Biodiversity) Institute and Endangered Wildlife Trust, tshinyadzo yoitiwa honga Honey Badgers I a paḓa 66% nga u bva vhukati ha 2001 na 2009, nga mulandu wa tsireledzoyo engedzi waho.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe