U Dzheniswa na u Bviswa ha Nama ya Mbudzi

© Gerrit dos Santos

Mbudzi dza u tshila dzine dza vha uri dzi vha dzi tshi khou dzhena Afrika Tshipembe vha fanela u wana mabambiri na vha u shuma kha zwa u bvisa zwithu nnḓa ha Afrika Tshipembe nahone zwo shuma nga tshikalo tsha Afrika Tshipembe. Na vhane vha khou ḓisa vha fanela u ita ngauralo kha mashango avho.

U Disa Mbudzi Dzine dza vha dzi tshi khou Tshila Afrika Tshipembe

Uya nga ha dzi figara dza zwithu zwine zwa vha zwi tshi khou dzhena ubva kha vha bodo ya zwa ṋama ya Namibia (Nammic) mbudzi dzine dza vha dzi tshi khou tshila dzine dza vha fhasi ha 140 000 dzo diswa Afrika Tshipembe dzi tshi khou bva Namibia nga 2017 (wo vhambedza na 158 000 in 2016 na 198 000 nga 2015).
U swika nga Khubvumedzi 2018 na u isa phanḓa mbudzi dzine dza swika 103 000 dza Namibian dzo tanganedzwa Afrika Tshipembe. Naho zworalo huna malwadze ane avha mahulwane ane a kona u thivhela kha manwe mashango a Botswana, fhethu hune ha vha hu tshi khou rengwa hone zwifuwo hu fanela u nangiwa nga vhuronwane.
Mbudzi dzi ya bva na Swaziland - 39 ya zwifuwo nga 2018 (ho vhambedziwa na zwifuwo zwa 510 nga 2016) na Lesotho - 4280 wa zwifuwo nga 2018. Hezwi zwi ya swika vhukati ha zwine zwa vha zwi tshi khou bva (9 630) ubva Lesotho nga 2016.

Mbudzi Dzine dza Tshila Dzine tshi Khou bva Afrika Tshipembe

Mbudzi dzine dza tshila dzi ya bva Afrika Tshipembe dzi tshi khou ya kha manwe mashango ho katelwa Namibia (34), Sudan (103), Senegal (38) na Swaziland (117). Manwe a mashango e a wana mbudzi dzine dza vha dzi tshi khou bva kha manwe mashango ho katelwa nga 2018 Bangladesh (15 goats), Mauritius (1099) na Saudi Arabia (106). Dzi figara dzo wanala nga 2018 u swika Khubvumedzi.
Nga nnda ha zwifuwo zwine zwa vha zwi tshi khou tshila, makumba na zwa u bebisa zwi ya bviswa zwi tshi khou bva Afrika Tshipembe.

U Diswa ha Nama ya Mbudzi Afrika Tshipembe

Uya nga vha muvhuso vha: Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF) kanzhi i dzhia zwithu zwine zwa vha zwitete, kana mbudzi dzine dza vha dzo omiswa huna marambo, kana thethe dzine dzomomiswa dzine dza vha uri a dzina marambo. Nga tshifhinga tsha 2007 na 2016, Afrika Tshipembe yo dzhia zwine zwa nga swika 200 kilograms zwa chevon nga nwaha zwine zwa vha zwi tshi nga ita R83 139 nga nwaha.
Nga 2017, ho tou vha na 1.8 ton ya ṋama ya mbudzi yo dzhiiwaho i tshi khou bva Namibia. U swika nga nwedzi wa Khubvumedzi 2018 ahuna ṋama ya mbudzi yo ḓiswaho.

U Bviswa ha Nama ya Mbudzi Afrika Tshipembe i tshi khou ya kha Manwe Mashango

DAFF, kha mvelelo dza vho‘A Profile Of The South African Goat Market Value Chain’ (2017) o amba uri Afrika Tshipembe yo bvisa ṋama ya chevon ine ya swika 43 tons nga mutengo wa R2.7 million nga 2016 (R62/kg). Hezwi ho vha u gonya ha 115% (in mass) and 87% (kha muholo) ubva kha 2015 uya 2016.
Zwisina ndavha na u gonya ha zwe zwa ḓo bviswa ubva nga 2015 uya kha 2016, dzi figara dza ṋama ine ya vha i tshi khou bva dzo no fhungudzea nga 2018.
Dzi figara dza 2016 dza 43 tons dza nama ine ya vha uri yo bva ya mbudzi yo mbo ḓi tsa lune lwa mangadza, ya swika kha figara ine yavha 1.2 tons u swika nga khubvumedzi 2018. Hezwi hu vha ho katelwa 13kg ya nama ya mbudzi ine yavha ya United Arab Emirates.
U iswa ha nama ya mbudzi Swaziland zwo tsa u swika kha 35 000 kg nga 2016 u swika kha 7 kg nga 2018.
Judith Weideman wa Kalahari Kid Corporation (KKC) o amba uri maraga wa KKC hokatelwa na Mauritius, Hong Kong, Uganda na Nigeria. ‘musi zwa u iledzwa zwi tshi fhela, KKC iḓo isa phanḓa na u isa ṋama Kuwait, Saudi Arabia, Oman, Dubai, Qatar na Bahrain.’ Ahu ngo vha na phindulo kha vhaḓivhi vha muvhuso: Agriculture, Forestry and Fisheries could be obtained to explain zwauri ndi nga mini huna tshigwevho kana tshi ḓo fhela lini. (Nyendavhusiku 2018.)
KKC ndi ya vha Northern Cape Provincial Government ya dovha ya vha ‘Special Purpose Vehicle’ (SPV), ine ya shuma kha zwa u tengisa zwa mbudzi hanenge Northern Cape.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe