Vulawuri bya Mavabyi eka Tihuku

©Chris Daly

Mavabyi i xin’wana xa swiphiqo leswikulu leswi sivelaka kuhumelerisiwa ka tihuku, leswi endlaka leswaku kuva na mali yotala leyi lahlekelaka van’wamapurasi emisaveni hinkwayo. Hambi leswi murhi wunga tirhisiwaka kuva wuhorisa yan’wana mavabyi, kambe kuna yan’wana mavabyi lawa kunga hava vutshunguri bya wona. Hlaya swotala hi mavabyi ya tihuku la.

Leswi tikisaka swilo swinene, hileswaku mavabyi yotala ya hatlisa kuhangalaka kufana na ritshwa hikuva himinkarhi yotala tihuku titala kupfaleriwa endzhawu yin’we laha tin’waka mati endzhawini yin’we no dya kun’we. Ndlela yakahle yo lawula mavabyi eka kukurisiwa ka tihuku ikuva kusiveriwa kuhangalaka ka mavabyi lawa. Kuna tindlela ta mune leti mavabyi yanga siveriwaka, laha kunga leti sound biosecurity, kutlhaveriwa, kubasisiwa kahle ka laha titshamaka no dya kona xikan’we no lawula ntshikelelo.

Tindlela to Horisa

Vahumelerisi vafanele ku hatlisa loko kahakuva na swikoweto swamasungulo swa mavabyi leswaku kuta siveriwa kutluletana eka tihuku kumbe eka swiharhi kuya eka vanhu. Va ndyawulo ya swavuyimi vatsundzuxa van’wamapurasi ku hambanyisa tihuku leti vabyaka na letinga vabyeku nakuva ku khomiwa tihuku leti vabyaka eka mintirho yavuhumelerisi.

Madokodela ya swifuwo yafanele kuvoniwa hiku hatlisa leswaku yata kota kutiva xivangelo xa ntiyiso xa mavabyi. Dokodela leri rita endla vulavisisi eka tihuku leti vabyaka laka yanga tirhisaka ngati kumbe matandza leswaku vata lavisisa kahle xivangelo xa mavabyi kumbe kuhangalaka ka wona. Kusivela kuya emahlweni no hangalaka, n’wamapurasi na Dokodela vafanele kulangutisisa swinene tindlela ta mahumeleriselo kukambisisa swivangelo leswinga lulamisiwaka no sivela kuhangalaka kuya emahlweni.

Vutshunguri byitaya hi swivangelo swa vuvabyi, kusukela eka murhi wakona. Kasi vahumelerisi vanwana vangava vatirhise mimirhi kuva vatumbeta malawulelo yoka yangari kahle lawa yangavaka ya tirhisiwe endzhaku, leswingana kuvilerisa eka kuva tihuku titolovelo mimirhi yaleyo loko yitirhisiwe ngopfu lero na tihuku tiyi toloverile. Eka matiko yan’wana van’wamapurasi avapfumeleriwi ku xava mirhi ya tihuku loko vangari na papilla raka Dokodela wa swifuwo.

Loko kutirhisiwa murhi wun’wana na wun’wana, vahumelerisi vafanele ku veka no landzelela swiletelo swa matirhiselo ya murhi lowu. Ku tirhisa murhi kuya hi swiletelo, aswo tiyisisa ntsena leswaku murhi wuta tirha kambe swipfuneta leswaku na switsongwa tsongwani swinga toloveli murhi lero wungaha tshunguli mavabyi. Van’wamapurasi vafanele kutekela enhlokweni minkarhi ya mirhi, leswivulaka leswaku nkarhi loko kunga se tshikeriwa matandza na nkarhi wa nyama leswi humaka eka tihuku leti tshunguriwaka leswaku swita fambisana na milawu ya laha tikweni.

Translated by Ike Ngobeni