Swimilani swa Mapungubwe, Flora na Fauna

Mapungubwe yi Hambanyisiwa hi

©Roger de la Harpe

Mapungubweyi hanbanyiseka hi nhlangano wa misinya ya mixanyatsi na ya savannah. Leswi yingana tinxaka totala ta misinya swiendle leswaku ntanga wutalela hi tinxaka ta leswikumekaka endzeni. Kuna kwalomu ka 24 wa tinxaka ta misinya ya Acacia na 8 ya Commiphora.

Kasi nsinya wa nxanyatsi wuvonaka hi matluka ya wona ya xivumbeko xa phaphatani naswona hi wona wu rhurhelaka swakudya swonandziha swa matamani (Mashonza kumbe Masonja). Swakudya leswi swidyiwa hi xitalo eka xifundzha xa Limpopo hinkwaxo naswona yafanele kuringiwa hi vapfhumba hinkwavo.

Tingwenya ta Ntanga

©Roger de la Harpe

Tingwenya ta ntanga swile rivaleni leswaku i ximuwu (Adansonia digitata). Misinya leyi ya khale ayiri kona na loko vanhu vakhale vale Mapungubwe Hill va lahla tihosi naswona yiye yikula kuya hi malembe ya wona. Leti hitona tindlopfu eka swimilani, yileha yi hundza hinkwayo.

Ku anama ka yona loku kulu, ku leha na mahanti lawa yanga khonyanana i swinwana swa ku swinavela. Minkarhi yinwana yivikiwa kuva yiyime hinloko, marhavi ya wona lawa yoka yanga basanga ya tshembiwa kuva yi languteka onge i timintsu letinga yima emoyeni. E hansi ka laha ku khulukaka nambu wa Limpopo, misinya yi mila yitlhuma yivanga ndzhuti wa kahle.

Swihlahla leswi swa fever trees, leadwoods, camel thorns, ilala palms nati nyala berries (mashatu) ku hundzuka ndzhawu yotlangela tintohe na tinyenyani.

Minkova na Maganga Lawa Cincanaka

©Shem Compion

Ndzhawu ya ntanga lowu yilanguteka kahle naswona wuna swotala swihumelelaka. Eka malembe lawa yotala, leyi kutshame kuva ndzhawu yale henhla kambe sweswi se yidyiwile hi maganga na minkova leyi cincanaka. Emakumu ka nambu wa Limpopo, masalela yale henhla ya nyika kuvoyama loku kongomaka laha ku khulukaka mati ya nambu.

Vuhenhla byakona byi sukela kwalomu ka 300 kuya eka 780 wa timitara ehenhla ka lwandle. Tintshava letinga tshama toxe nati koppies ta ndzhawu liya, totani hi Mapungubwe, swiendliwile hiti leyara ta Clarens Sandstone letinga khukhuriwa hiti aeons, kufikela kusala swimilani leswinga sala swiyimile.

Ndzhawu leyi yingana maribye yotshuka (leyi hlamuseriwaka tani hi ‘petrified desert dunes’) yihlangana na mabyasi ya xitshopani eminkoveni leswi nyikaka vuyeni muhlovo wokarhi.

Ntanga Wuna

©Roger de la Harpe

Hambi leswi swikokaka rinoko swifambelana na ndzhavuko kungari minsinya, ntanga lowu wuna 4 wa Big 5. Ko xota ntsena hongonyi, hikuva ku chaviwa mavabyi ya foot and mouth.

Tinghala tishama tiri karhi ti voniwa kambe kuvikiwa leswaku tita tihuma etlhelo ra Botswana naswona ati tshami kona entangeni nkarhi hinkwawo. Kuna tinxaka totala ta timhala leti katsaka: eland, blue wildebeest, waterbuck, bushbuck, duiker, red hartebeest, kudu, impala, klipspringer, steenbok na gemsbok. Swiharhi swin’wani swikatsa yingwe, ndlopfu, mangwa, giraffe, nguluve ya nhova, bush pig, mfenhe, badgers, sivets, xihloni, caracal, tintohe na aardvark.

Cheetah, wild dog, white rhino nati mhinsi naswona swivoniwile kambe swakala. Ntanga lowu wuna swikokovi swotala swinene, tinyenyani, switsotswani kukatsa na Little 5. Leswi hi vulavula hi elephant shrew, rhino beetle, buffalo weaver, leopard tortoise xikan’we na ant lion.

Ahi hinkwaswo swa swihadyani leswi leswingariki na nghozi, swinwana swina khombo. Tinhlarhu na ti mamba tantima switele swinene nakwalomu ka nkaye wa tinxaka ta swipame leswinga voniwa entangeni. Kusukela hi nhweti ya March kuya eka May i nkarhi wa kahle waku vona swiharhi entangeni lowu; November kuya eka March i nkarhi wakahle waku vona tinyenyani.

Translated by Ike Ngobeni