Swakudya swo Engetelela swa Timbuti

©Marinda Louw
Mbuti yikuma swakudya swotala swayona loko yidya emadyelweni naswona yilava ku teka nkarhi woringana 6 - 8 wati awara hi siku yirikarhi yidya byasi xikan’we na matluka ya swinsinyani. Kudya ka timbuti ta wena swilava vulawuri bya kahle bya nhova leswaku kukula loku ringaneleke kuta fikeleriwa hikuva tidya byasi bya ntumbuluko hilaha tinga kotaka hakona. Loko khwalithi ya swakudya yi hunguteka hinkarhi lowu kunga oma n’wamapurasi u fanele ku phakela swakudya swo engetelela leswi lavekaka. Kuphamela swakudya swa engetelo aswivuli leswaku ataha fanelanga tidya byasi bya ntumbuluko, sweswo swiengetelela nkayivelo ntsena.
Kudya byasi bya ntumbuluko i ndlela yo chipa swinene yaku fuwa timbuti naswona tihakelo to fuwa tita tlakuka ntsena loko ku engeteleriwa swakudya hi swakudya swo engetelela leswi swingana nkoka loko timbuti tibihe emirini kumbe se tisungule kuhumesa masi. Mphakelo lowu wa swakudya wulava kapater (ntondola leyinga theniwa) kumbe ya xisati leyingaha tswaleku leyifanaka, kambe mbuti leyi humesaka masi swilaveko swa swakudya swita tlakuka hiku tlula 50%. (Ku phamela ko engetelela ka kapaters swita vuyerisa hinkarhi wa dyandza kumbe loko se kuya dlayiwa timbuti.)

©Marinda Louw
Swakudya swo engetelela swifanele kukatsa tinxaka ta mune ta furu kutiyisisa leswaku kuna swakudya swo ringanela. Ku engetela kwalano, swifuwo swilava energy nati protein kuva switshama swihanye kahle. Eka sweswo, legume forages (cowpeas, alfalfa) tiva tiri e henhla swinene hiti protein xikan’we na energy. Furu leyi hlayisiweke (yifanele ku tshama yirikarhi yi omile kusivela leswaku yinga furhi) yita phameriwa loko swakudya swikayivela hinkarhi lowu swikalaka.
Swakudya leswinga katseriwa, kulaveka kwalomu ka 400 g hi siku eka mbuti leyinga biha e mirini, leswinga nyikeriwaka tani hi swakudya swo engetelela. Nkatsakanyo wa 2 kuya eka 3 wa tinxaka tohambana ta nkatsakanyo wuta tiyisisa ndzinganelo wa energy nati protein. Xilepulani xa munyu na timinerale-na-vitamin tani hi nkatsakanyo swinga cheriwa kutiyisisa leswaku swilaveko swati vitamins nati minerals swa fikeleriwa.
Swakudya leswinga henhla hi energy swikatsa mavele, barley, brewers' grains xikan’we na cotton seed oil cake meal. Swakudya leswinga henhla hiti protein swikatsa fishmeal, soya bean meal, cottonseed oil cake meal na vudyangwani.
Ku phakela swakudya leswingana nitrogen na energy eka timbuti, tinyiki urea-molasses block leswaku tiyi nantswa. Leswi swita tipfuna kuva ti gayela kahle furu, ngopfu ngopfu eka minkarhi leyi swakudya swikalaka. Swicheli eka xibye lexinga pfuleka, leswaku timbuti hinkwato tita kota ku nantswa loko tiswitsakela.
Mati yobasa ya fanele ku tshama yari kona himinkarhi hinkwayo kumbe tinyikiwa mati kuringana ka mune hi siku naswona laha tin’waka kona mati kufanele kuva kutshama ku basile naswona kungari na nkuxu. Kukuma vuxokoxoko eka ku phamela timbuti tihlanganisi na dokodela wa swifuwo, animal health technician, kumbe muxavisi wa swakudya swa swifuwo.

Translated by Ike Ngobeni