Rendzo roya e Robben Island

Laha rendzo risungulaka kona

©Aaron Polikoff
Xivumbeko xa Gateway lexi kokaka rinoko unge xihonisi. Ukhandziya switepisi laha u hundzaka nyangwa wa nghilazi lowukulu swinene, kusukela kwalano hiloko rendzo ra wena roya e Robben Island risungurile. Emahlweni ka wena i tafula elringa khoma vuxokoxoko, laha kutirhaka vanhu lava lehisaka timbilu swinene lava hlamulaka swivutiso swinharhu leswi fanaka hiku vuyelela kambe vanga karhali: Xikepe xifamba endzhaku ka ti awara timbirhi tinwana na tinwana kusukela hi awara ya nkaye. Switeka kwalomu ka mune wa tiawara.
Evokweni ra wena ra ximatsi kuna xivhengelani xa tinyiko, laha unga xavaka swilo swotala leswi fambelanaka na Robben Island. Kusuka eka mati yale bodlheleni lawa ya tsariweke, masokisi, xikhafu, keyrings, bookmarks, ti dayari, mousepads, ti khalendara, swilepulani, ti glass, swikipa, tisuruvele, komichi, mabaji, posikarata, fridge magnets xikanwe na nkandziyiso wa fax ya Freedom Charter hinkwaswo swa kumeka. Unga kota no xava xikhiya xo nghena e Robben Island, leswi swinga ringanela hikuva sweswo hileswi vabohiwa vakhale avata switsakela tani hi nyiko ya khisimusi. Xivhengelani lexi xina tibuku to hlawuleka na ti video, kukatsa na tibuku ta vana.

Hofisi yo xavisa mathikithi

©Aaron Polikoff
Hofisi ya mathikithi hiyaleyi kwala vokweni ra xinene. Loko u tirhise vutlhari u buka hinkarhi, uta fika u teka mathikithi ya wena kona. Kutshama kuri bizi e fasitereni leri vaxavisaka kona mathikithi, swikahle kuva munhu a hatlisa a fika leswaku angavi ehansi ka ntshikelelo. Unga kota ku xava mathikithi ya wena e fasitereni leri, kambe switivi leswaku unge fiki u xava utlhela u khandziya xikepe hinkarhi walowo.
Kwalomu ka hafu ya miliyoni wa vanhu va vhakela xihlala lexi hi lembe naswona xikepe xiteka kutlula dzana wa vanhu hinkarhi wunwe, se aswi hlamarisi leswaku rendzo ri bukiwa masiku nyana munhu anga se khandziya xikepe. Himinkarhi leyinga kunga tala vanhu, ngopfu ngopfu minkarhi ya December na January, ku buka swa tika swinene. Hambi leswi vanhu va hleketaka hi miako lowu tani hindzhawu leyi u kumaka kona mathikithi, Gateway i xiphemu xa nkoka swinene xa museum. Kuna tindzhawu ta nkombiso tohlaya eka xithizi xale henhla xa muako lowu xikanwe na ti video leti unga tivonaka.
Vuyeni byitala ku tsutsumela kuya khandziya xikepe laha vakayelaka swinene, se swiva kahle ku fika hinkarhi leswaku utava na nkarhi waku vona swilo leswi hinkwaswo. Muako lowu wuna swithizi swinharhu. Laha eka ndzhawu yonghena kunga xithizi xale xikarhi, kungana ti video. Laha kuna mahungu ya video kusuka eka khale ka vabohiwa vati polotiki kusuka ekhotsweni ra Robben Island na makhotso yanwana.

Robben Island-Mayibuye Archive

©Tracey Derrick
Eka xithizi xale henhla kona kuna tindzhawu tohlaya nyana ta nkombiso xikanwe na nhlayiso wa ti video leti unga tilavaka. Kuna vanhu votala swinene lava hiva rivalaka, kutlhela kuva na mavito yotala ngopfu lawa hinga wativeku. Switirhisiwa leswi hinkwaswo swi endlaka nkombiso lowu hinkwawo swikumiwa e Robben Island-Mayibuye Archive, leyinga e Yunivesithi ya Western Cape.
Eka xithizi xale hansi, kuna swifaniso swotala swinene leswikulu swa xihlala na vabohiwa vakona xikanwe na fenichara ya mapulanga leyi ayitirhisiwa. Loko u pfula ti drowara ta kona uta kuma switirhisiwa swo hambana hambana swa khale kusuka exihlaleni lexi: mazankozi, mapapila ya vabohiwa, minkumba yale khotsweni, switifikheti swo endliwa ekaya leswi aswi nyikeriwa emintlangwini.
Xithizi lexi xale hansi xina holo leyi yitirhisiwaka ku endlela mintlangu yohambana hambana kukatsa na tinhlengeletano ta vatirhi (leyi ndzi twaka leswaku yina matimba swinene, hikuva yikahle eka nhlangano lowu timintsu ta wona tisukelaka eka kulwela ntshuxeko). Loko u hetile ku buka, unga hundzela eka xithizi xale hansi laha ungata khandziya kona xikepe. Ku khandziya swisungula 30 wa timinete loko xinga se suka, naswona xisuka hinkarhi.

Translated by Ike Ngobeni