Meerkat
Phiva

© Nigel Dennis

Vito

Phiva (Suricata suricatta)

Xivumbeko

Vito ra Afrikaans ra Meerkat (Phiva) rivula manghovo kumbe Phiva hiyoxe. Leswi swisukela eka vito ra xi Dutch leri vulaka xihadyani lexi dyaka vusokoti. Phiva yitala kuvonaka yiyime hincila loko yirikarhi yiringeta kuva yi halahala laha kungana swakudya. Miri wa xona lowunga wa buraweni wutlhela wuhatima wuna vala rotshuka nyana laha nhlaneni xitlhela xiva na swicoticoti swantima.
Miri wa xona hinkwawo wupimiwe kuva 250 – 310mm kasi ncila wule xikarhi ka 200 – 240mm. Miri waxona wu va na voya byo dzwihala byo koma nancila wakona wutano. Lexinga kula xitika 620– 690 grams. Nhloko yikurile yitlhela yiva xirhendzevutani xiva na nomo na nhompfu swotontswa.

Swakudya

Phiva yitidyela vusokoti, makondlo naswihadyani swin’wana leswimamisaka leswintsongo. Phiva leyi nga biha emirini na leyi mamisaka yifamba yiti handzela swakudya kutlula swihadyana leswin’wana eka ntlawa waswona, leswi swivangiwa hi matimba lawa ya lavekaka loko swibihe mirini. Akuna kuhambana eka swakudya leswidyiwaka hirimbewu rin’wana na rin’wana kumbe vukulu bya swona.

Kutswalana

Leswinga kula swaxisati switswala kuya hi tinguva laha eka swin’wana swipfumelela leswin’wana kuva swiya emasangwini naswona xikan’we swiri ntlawa. Leswinga tika swikota kutswala kanharhu hi lembe, kambe nkarhi wakutswalana wuya hiku timpfula tivekona rini.
Kutswala swihumelela exikarhi ka January na March. Ntlawa hinkwawo wapfuneta eka kuhlayisa vana loko vatswariwile. Loko leswin’wani swihumile kuya lava swakudya, kuna xin’we lexikulu lexi salaka xihlayisa vana.

Mahanyelo

Phiva yirhandza ku teka ndzhawu yayona. Mintlawa yayona yitala kuva eka nhlayo ya swirho swa 10 laha kungana nhlayo woringana ya leswaxinuna na xisati. Phiva yi hanya kahle ngopfu nanhlekani kasi yikuma vutumbelo eka minkele navusiku kumbe loko swichavisiwile.

Laha Swikumekaka Kona

Kuna tidzhawu leti swititsakelaka swinene, laha Afrika Dzonga Phiva yitele ngopfu evupela dyambu, kusuka e North west kuya Free state swita hile Karoo kutshunelela e Cape Town kuya hetelela eribuweni ra lwandle ra Atlantic.