Aardwolf
Hlolwa

© Nigel J Dennis

Vito

Hlolwa (aardwolf) [Proteles cristata]
Vito Aardwolf ira xibunu leri vulaka Hlolwa naswona risukela laha swihlawulekisi swa xiharhi lexi swifanaka nyana na mbyana. Xikanwe na mintolovelo ya xona yo handza swakudya emisaveni xikuma switsotswana.

Xivumbeko

Hlolwa rina muhlovo wa xitshopani nyana kuya ka braweni ni milayini ya ntima, ncila wa mavoya woleha wa ntima, mavoya mantima la nhlaneni lawa ya yimaka loko xi chavisiwile kumbe kuhlundzuka. Hlolwa ri kwalomu ka 40-45cm kusuka emakatleni na ncila woleha 20-25cm kambe hiku leha xikwalomu ka 65- 80 cm kusuka e nhompfini kuya encileni na ntiko wa 8-12kg. Axihambanangi kule na mhisi.

Swakudya

Xihadyani lexi xo fana na mhisi xihlamarisa hiku xidya muhlwa na majenje. Xitolovele ku dya muhlwa hikuva matinu ya xona aya ncakunyi nyama. Hambi leswi xingana matinu, xiya tirhisa kutilwela eka swinwani swihadyani. Hlolwa leri ridya ntsena mixaka yimbirhi ya muhlwa, lowu nyamalalaka hi vuxika na lowu kumekaka hi vuxika. Leswi swi endla leswaku hlolwa leri ri hanya ngopfu etindzhawini leti kunga tala muhlwa lowu.
Eka vusiku byinwe hlolwa leri ringa dya kwalomu ka 200 000 – 300 000 wamuhlwa. Hiku tirhisa tindleve tarona leti twaka swinene, ri kota kutwa muhlwa nowu nantswa hi ririmi leri damarhelaka. Xiharhi lexi xi tiveka kambe hiku dya swinwana swihadyana swofana na makondlo, swinyenyani leswintsongo na matandza.

Kutswalana

Tani hileswi hlolwa ri fambaka roxe, ritlhela rinyuma aswitiveki kahle leswaku riti khoma njhani loko riri na manwani kambe ku tshembiwa leswaku emasangwini riya nkarhi wunwani na wunwani wa lembe. Ku tika ka rona switeka kwalomu ka 90-100 wa masiku naswona ritswala kwalomu ka 2-4 wa vana. Loko ritswarile vana, vatswari hivumbirhi kavona hivona va phamelaka vana hi vusokoti.

Mahanyelo

Tani hileswi hlolwa ri fambaka roxe, ritlhela rinyuma aswitiveki kahle leswaku riti khoma njhani loko riri na manwani kambe ku tshembiwa leswaku emasangwini riya nkarhi wunwani na wunwani wa lembe. Ku tika ka rona switeka kwalomu ka 90-100 wa masiku naswona ritswala kwalomu ka 2-4 wa vana. Loko ritswarile vana, vatswari hivumbirhi kavona hivona va phamelaka vana hi vusokoti.

Laha swikumekaka kona

Hlolwa rikumeka ngopfu evuxeni nale dzongeni wa Afrika kambe handle kale dzongeni laha kungana lwandle. Xiharhi lexi xina xihundla naswona xoka xinga vavisi, xidya nyama no kumeka laha kungana byasi, ko pfuleka no oma laha xihanyaka hiku tumbela enkeleni. Kuna tindzhawu timbirhi laha xikumekaka kona kunga Afrika Dzonga na le xikarhi ka Tanzania nale nwalungwini kuya e dzongeni wa Egypt. Ritlhela rikumeka eswihlahleni swa Botswana, Karoo nale xifundzeni xa Kapa N’walungu.

Tinhlayo ta nkoka

Ntiko (Xisati)
7, 7 – 13,5kg
Ntiko (Xinuna)
7, 7 – 13,5kg
Kuleha (Xisati)
90cm
Kuleha (Xinuna)
90cm
Kubiha mirhini
Tinhweti timbirhi
Vana
2-4
Swakudya
Nyama
Ndyangu/ Rixaka
Timhisi
Kutswala
2-4 wa vana, ritswala exikarhi ka Ndzhati na Dzivamisoko endzhaku ko tika tinhweti timbirhi.

Nhlamuselo ya minkondzo

Hlolwa rina swikunwani swa ntlhanu emilengeni yale mahlweni kambe xinkunwani xinwe axikandziyi ehansi. Emilengeni yale ndzhaku kuna mune wa swikunwani. Rina minwala yotiya swinene leyi langutekaka yinga anamangi loko uyi languta hile henhla kambe yi anama loko uyi languta hile tlhelo ivi yileha 20mm kufika laha yikhotsekaka.