Timphungane

© Marinda Louw

Ngaphandle kwekuba sicansucansu, timphungane ngitona tikhona kutfwala emagciwane futsi tingaba nemphumela lomubi ngemphilo yetilwane, ikakhulu ngendlela yemkhicito lapho khona tilwane tigcinwa kanyekanye. Imivivinyo tetindzawo ikhombise kutsi tinkhomo telubisi tingalahla phakatsi kwemizuzu lemashumi lamabili nesihlanu kuya kumahora lasihlanu esikhatsi sekupha kudla ngelilanga ngenca yekucansulwa nguletimphungane.

Kunakekela

©Rykie Visser - Agrinet
Indlela lencono yekuncoba timphungane ineluhlelo lwekunakekela, lapho khona tinhlobonhlobo tekulungiselela tisetjentiselwa kugadza linani lekundiza ngetigaba letihlukene tekukhula. Injongo yaloluhlelo kutsi kube kugcina inombolo lendizako ifike esigabeni lesitsite. Nati tintfo letisihlanu tendlela yekugcina inombolo lendizako nakuhlolwa:
Kwekucala, nciphisa timphetfu kanye nenombolo yemacandza ngekugadza tindzawo lapho timphungane tingahlanganyela/titalele khona. Timphungane titsandza kutalela kumanyolo nakuletinye tindzawo letinetintfo letibolile, ngako kumcoka kugcina kutsi ugcine tilwane endzaweni lehlobile. Tilwane letigulako naleto letinetilondza naletinebuhlungu kumele tiphatseke kahle kwentela kuhambisa timphungane phindze kuvikeleke kusutelwa. Tilwane letifile kumele tisuswe endzaweni yekukhicitela ngekushesha bese tiyolahlwa ngendlela lehlobile. Timele tishiswe noma tingcwatjwe.
Lendzawo yekukhicita kume ihlobiswe njalonjalo phindze namanyolo, kulahla lokungcolile, imibhedze lengcolile, kudla lokucitsekile kanye nemacandza lafile, uma ulima ngemfuyo, kumele tinakekeleke kahle. Uma tilwane tingadli konkhe kudla kwato, nciphisa sikali kwentela kungashiyi lutfo ushiyele timphungane.
Manyolo, kulahla kanye nemibhedze alisu lekuvundzisa, kepha lokwekuvundzisa kumele kunakeleke kahle kwentela kuvikela kutsi kungakhangi timphungane. Indzawo yekuvundzisela kumele ibesekhashanyana kwendzawo yekukhicitela.

©Shem Compion
Kwesibili, imvelo ngumngani wakho. Leminye imihlwa kanye nemabhungane kudla emacandza etimphungane kanye netimphetfu, babe bomanyovu batalela emacandza abo emitimbeni yabo. Letitsa letingito tingakhululwa endzaweni yekukhicita tikhatsi letiningana ngemnyaka kanye nelusito lolukhulu uma letimphungane tikhule kungavumeli emakhemikhali ekuvikela. Kona, nomakunjalo kuyintfo ledulile futsi khona lapho akukagcwaliseki ngaletitsa letikhona uma utidzinga kakhulu. Ngako akukameli kusetjentiswe njengentfo letimele nakulungiselelwa.

©Marinda Louw
Kwesitsatfu, sebentisa kucipha kanye nekuphindzisela. Emaphepha lanamatselako etimphungane enta umsebenti loncomekako ekunciphiseni inombolo ye timphungane letindzala uma asetjentiswa ngekhatsi endlini yetilwane, ibe kudla kwekcipha timphungane kuyasebenta ekubambeni timphungane ngaphandle. Inkinga yinye lekhona ngekudla kwekucipha timphungane kutsi kunuka kabi. Timphungane atiyitsandzi indzawo lemnyama, tivame kutfolwa etindzaweni letikhanyako etindlini tetilwane. Labanye balimi besebentisa emacembe etiyilweni tetindlu kwentela kunciphisa kukhanya. Letilwane titophindze tijabulele lomntfunti longetiwe nakushisa lilanga. Labanya balimi bahlanyela emacembe latsite agegelete indzawo yekukhicita noma oyili lomcoka wekubamba timphungane.

Kwesine, sebentisa ngendlela lekahle emakhemikhali ekuvikela. Kugadza ikhemikhali kukahle kakhulu uma uyisebentisa kahle nangendlela yemilayeto. Kuyisebentisa kabi akuvimbi imphilo kuphela, bungoti, kepha kunika imiphumela yekutsi timphungane tingakhoni kusondzela kulomkhicito. Simanjemanje kumele sisetjentiswe, ngoba tivikelekile kakhulu, tigadziwe kakhulu kantsi futsi tisebentiseka kahle etindzaweni lekuphilwa kito kunaleto letindzala te esidi noma iDDT.
Umkhicito uphilela kucipha noma timphungane noma timphetfu phindze kusetjentiselwa noma tilwane noma kwasendzaweni. Incenye yalemikhicito itfwala tintfo letikhanga letimphungane.
Lucwalingo lukhombe kutsi emaphesenthi lamashumi lamane kuya kumashumi lasitfupha enkinga yemphungane angasuswa ngekucipha sigaba setimphetfu.
Sihlanu, kwente umsebenti wemmango. Akunandzaba kutsi luhlelo lwekunakekela kwakho imphungane kukahle kanjani, kungasho lite umangabe bomakhelwane bakho abagcini tinombolo betimphungane emapulazini abo noma etinhlanyelweni tabo. Kusebentisana kuncono futsi kuyayonga imali kunekusebenta wedvwa.

Translated by Phindile Malotana