Amazinga Womtjhiso eSewula Africa

©Peter Delaney

Amazinga womtjhiso esiwazwako mamandla buya elangeni, umtjhiso welanga udoswa yihlabathi kanye namanzi. Amazinga womtjhiso enziwa zizinto ezihlukahlukeneko ezifana nokutjhisa okuvela kuleveli yelwandle, ibanga elisuka elwandle kanye ne-latitude – nokobana ikuphi zihleli kuphi etjingalanga nanyana epumalanga ephasini.

I-Altitude Kanye Namazinga Womtjhiso

I-Altitude bubude obuphezu kweleveli yelwandle, iyifektha ekulu ekuhloleni amazinga womtjhiso enarheni yeSewula Africa ukudlula ezinye izinto ezinomthelela emazingeni womtjhiso ezifana ne-latitude. Ukwenza isibonelo, nange umuntu agwala ilayini elide elivela ku-latitude yinye esuka e-Durban eya phezulu eentabeni ze-Drakensberg, umoya olingeneko uyaphunguka umuntu nakasuka etlhagwini aya eentabeni. Amazinga womtjhiso alingeneko, ngokuhlukahlukana kwawo, ngebanga lokukhuohuka, liyi-11ºC.

Ukungezelela amazinga womtjhiso aphasi eSewula Africa akenziwa yi-latitude, kodwana enziwa yi-latitude lokha amazinga womtjhiso nakapholako eduze kwentaba ezide enarheni, entabeni ye-Drakensberg, Maluti, Winterberg, Sneeuberg, Nuweveld, nekuyintaba ede esesifundeni se-Eastern Cape kanye ne-Kharu.

Isifunda seMpumalanga kanye neyesifundeni se-Limpopo, kanye ne-Limpopo River Valley, ekuzindawo ezikhiqiza iinthelo ezinengi eSewula Africa. Iindawezi ziqakatheke khulu ebusika lokha amazinga womtjhiso wendawo ezinengi eSewula Africa angakafaneleki kobana kungatjalwa kiwo iintjalo.Incenye ye-Lowveld kanye neyepumalanga yesifunda se-Limpopo. Zindawo zenarha ezikhiqiza khulu ezizinthelo ezithrophikhali kanye namantongomani. Iindawezi, khulukhulu e-lowveld azikhuphuki khulu kunezinye eziphakathi eendaweni zeSewula Africa begodu zaziwa ngokobana zindawo ezitjhisa khulu.

Ifektha eqakatheke khulu silinganiso samalanga woke samazinga womtjhiso webusika isibonelo ngoVelabahlinze eencenyeni zepumalanga yesifunda seLimpopo khulukhulu e-lowveld, lapha sele aphezulu nge-6ºC kunalawa esesifundeni se-Northern Cape kanye nesifundeni se-Northwest Province ukuya kwezinye iindawo ezifuthumeleko zeSewula–Africa.

Okuqakatheke khulu, buncani bamazinga womtjhiso lapha ebusika lapha afika ku-10ºC ngokufuthumala kunewesifundeni se-Northern Cape kanye nesifundeni se-Northwest.

Amazinga Womtjhiso Kanye Nelwandle

Amanzi aletha ikhaphasithi ephezulu yomtjhiso kunamatje kanye namaminerali. Lokhu kutlhadlhula bona amanzi athatha isikhathi ukufuthumala kanye nokuphola kunephasi.Njeke, ilwandle lirhona ukuzilinganisa emazingeni womoya weenarha izisetlhagwini. 

Ehlobo ukwenza isibonelo ngoTjhirhweni, amazinga womtjhiso wemini eduze kwetlhagwini aphasi kunalayo wenarheni le ephakathi, ngaphandle kwendaweni eziphezulu. Ebusika, ukwenza isibonelo, amazinga womtjhiso wemini wetlhagwini aphezulu kunalawo wenarheni ephakathi, ngaphandle kwesifundeni se-Lowveld, kanye nencenyeni zepumalanga zesifunda seLimpopo.

Kodwana iindawo ezipholileko zetjingalanga, lapha kunamazambani amanengi kanye nentjalo ezitjalwa lapha kuthelelelwa khona zinamazinga aphezulu wamakhaza ebusika kunalezo eziphakathi, ngaphandle kwendawo ezibalwe ngaphezulu. Itlhagu lithola amakhaza alethwa mimoya ye-Benguela current emakhaza ephephetha iye epumalanga eduze kwetlhagu ukusuka eemfundeni ezimakhaza zetjingalanga.

Amazinga womtjhiso, khulukhulu eduze kwesifunda setlhagwnini laKwaZulu-Natal ezithola umoya otjhisako we-Mozambique we-Agulhas current, ophephetha etjingalanga ye-equator. Amazinga aphezulu aseduze kwetlhagwini yepumalanga avumela kobana kurhonakale kobana kutjalwe imihlobo eminengi yentjalo.

Translated by Busisiwe Skhosana