Zwikhokhonono na Malwadze kha Notshi

U divha uri huna zwikhokhonono na malwadze ndi zwa ndeme kha mufuwi wa notshi uri akone u vhona uri notshi dzawe dzi vhe na mutakalo na u kona u bveledza zwa khwine.
U langa malwadze a dzi notshi ndi zwa ndeme kha vhafuwi vha notshi, vha fanela u nwaliwa madzulo m othe a notshi na zwikhokhonono na malwazde zwine zwa nga vha zwi tshi khou vhonala kha dzangano la dzi notshi la hanefho tsini.
Samari ya zwikhokhonono na malwadze zwine zwa vha zwa ndeme Afrika Tshipembe zwi vha zwo di sendeka nga dzi thoduluso na zwishumiswa zwa u kona u tsireledza zwimela zwa Agricultural Research Council 'ARC'.

American Foulbrood

©Jrmgkia

Zwine zwa shavhela American foulbrood 'AFB' zwi vhangiwa nga zwitshili zwa Paenibacillus larvae zwi ya konda uri u kone u zwivhona zwi ya ita uri nnzhi dzi lovhe vhukuma.
Dzine dza vha dzo fa dzi ya nukha vhukuma. Mmbi ine ya vha uri yo shatiwa iya phadalala nga ndila ine ya vha I songo doweleya dzi na mbonalo isi ya vhudi.

Vhulwadze ha Amoeba

Vhulwadze hovhu vhu kwama tsukanyo ya notshi khulwane vhu vhangiwa nga protozoan Malpighamoeba mellificae. Naho huna uri a vhu thu wanala Afrika Tshipembe nga 2018, ho no wanala Zimbabwe.

Chalkbrood

©Jeff Pettis, Bugwood

Ascosphaera apis, zwine zwa kwama chalkbrood zwikwama vhana vha notshi. Kanzhi thuku dzine dza vha uri dzo kavhiwa adzi koni u vhonala, fhedzi dzi ya fhedza dzo lovha dzo sokou valelwa hune dza vha dzi hone sa vhana. Dzine dza shuma u thusa nga ngomu ndi dzone dzine dza fhedza dzo vhona vhana vho faho, dza kona uya uvha vhea munangoni wa hune dza dzula hone, uri mme akone u dzi vhona.
Tsumbo dza vhulwadze: vhafuwi vha nga tavhanya u vhona vhulwadze nga u vhona dzo faho dzine dza do vha dzi munangoni.

European Foulbrood

©National beekeeping unit

European foulbrood 'EFB' ndi vhulwadze vhune ha fara vhana vha notshi vha tsini na u hula. Naho vhu sa tou ofhisa ngauralo, ndi vhunwe ha vhulwadze vhune ha vha hone kha notshi Afrika Tshipembe nahone vhu vhangiwa nga tshitshili tshine tsha pfi Melissococcus pluton. Hu humbuleliwa uri tshitshili hetshi tshi vha tshihone kha dzi mmbi nnzhi ha kona u vuwa musi mmbi I fhasi ha mutsiko.
Tsumbo dza vhulwadze: vhana vho faho kana vho sokou lala, vhana muvhala wa tshitopi kana buraweni, vho sokou noka vho oma henefho kha dzi mbondo.
Naho vhu tshi wanala u mona na lothe la Afrika Tshipembe, dzo kavhiwaho dzi vhonalesa Limpopo na KwaZulu-Natal.

Nosema

Nosema ndi vhulwadze vhune ha vhangiwa nga Nosema apis, hune ha kwama kha tshivhindi na hune ha ḽelwa hone kha notshi khulwane. Hezwi zwa sia vhunzhi ha zwiliwa dzi si tsha zwila, zwa sia na vhana vha tshi vho fhungudzea u swika kha 15%.
Tsumbo dza vhulwadze: Vhulwadze vhukona u vhonala nga forokinki, fhedzi dzine dza vha dzo tou kavhiwa vhukuma dzi ya kona u vhonala nga u neta na nga fhasi ho zwimbaho. Na mutambululo wa buraweni.
Nosema I hone u mona na lothe la Afrika Tshipembe fhedzi a I thu vhonala kha dzi mmbi yo vhulaha.

Varroa Destructor

©Gilles San Martin

Ndi thukhu dza muvhala wa buraweni uya kha mutsuku ectoparasitic Varroa destructor ndi zwilumi zwine zwa vha zwa ndeme vhukuma zwine zwi ya fhedza na notshi maanda. Vhu da vhu tshi khou bva kha Eastern honeybee 'Apis cerana' uya kha Western honeybee 'Apis mellifera'.
Varroa zwilumi hezwi zwi ya kwama dzothe khulwane na thukhu, fhedzi dzi ya kona u disa vhuthada vhuhulwane vhukuma vhulwadze vhune ha fhedza hu tshi khou bala uri vhu vhe na thandululo.
Mmbi ine ya vha yo shatiwa nga hovhu vhulwadze zwi ya leluwa uri I kavhiwe na nga manwe malwadze u fana na chalkbrood na Braula coeca, zwi sa koni u fhufha.
Tsumbo dza vhulwadze: Dzi ya balelwa u tshila nga maitele one ula na u tafuna dzi ya sokou dzula tsini na dzi mbondo. Kha dzine dza vha khulwane-dzi ya va dzi tshi khou balelwa u tshimbila dzi tshi khou tou swenda, dza balelwa na u fhufha.
Bayvarol, na Apivar, dzi nga shumiswa kha ulwa Varroa destructor Afrika Tshipembe.

Tracheal Mites

Acarine vhulwadze vhune ha vhangiwa nga zwilumi zwituku, Acarapis woodi. Hezwi zwilumi zwiphula dzi phaiphi dza muya dza thoma ula haemolymph 'malofha'.
Tsumbo dza vhulwadze: Ahu tou vha na tsumbadwadze dzine dza vhonala ngauri tsumbadwdze dza hone dzi dovha dza fana na dza Nosema u kavhiwa nga zwinwe zwitshili.
Zwilumi zwa Tracheal zwitanganiswa na disjointed “K” mafhafha, notshi dzi tshi khou swenda tsini na tshitaha, dzi tshi khou balelwa u fhufha.
Zwilumi zwahone ndi zwituku zwi vhonala nga dzi forokiki dzi wanala zwi sa tou vha zwi zwinzhi Afrika Tshipembe.

Wax Moth

Ndi dzine dza tshimbidza vhana 'Galleria mellonella' dzi ya kona u sia hune wa nga kona u vhona hone uri dzo vha dzi ngafhi, dza kona u tshinyadza notshi dzothe. Mmbi ine ya vha khulwane iya kona u tshinyadza hezwi. Madzula ane avha nntha aya balelwa u dalelwa nga hovhu vhulwadze.

Zwitshili zwa Notshi

©Xolani90

Zwitshili kha notshi kanzhi zwi ya tanganiswa na Varroa mites dzi ya kona u sumbedza tsumbadwadze musi mmbi I si tshena maanda nga mulandu wa mutsiko.
Sacbrood virus 'SBV' ndi vhulwadze vhune ha divhea ha notshi hune ha vha na tsumbadwadze dzine dza vhonala.
Tsumbadwadze: Zwotingeledzaho zwi vha zwiludi lune lwa vhonala, ngeno zwine zwa kha di bveledza zwi swiswi. Sacbrood unga kona u idivha nga u tshinyadza kuitele kwa notshi, u satsha vha na muvhala perforated cappings na magumo a jagged.
U kavhiwa hunzhi ha chronic bee paralysis virus 'CBPV' na acute bee paralysis virus 'ABPV' zwi do sumbedza notshi dzi tshi khou swenda kha tshitaha na nga phanda hatsho. Hu mbo di da lufu nga murahu ha maduvha.
Dzine dza vha dzo kwamea dzi vhonala dzi nntha ha muhangammbwa, dzi sa langei, dzi tshi khou tetemela dzi sa koni u fhufha-zwine zwa fana na kha u kavhiwa nga Nosema.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe