Dzina
LuanakhaḒivhazwakale
Ndi miǹwe ya miri I akhamadzaho fhano Afurika tshipembe naho tshi tshimelwa tsho vhifhaho. Haya ndi maipfi e a ambiwa nga mushumi wa Royal botanical gardens nga ǹwaha wa 1863, musi o vhudzisiwa nga ha muri wa Luanakha.Hoyu ndi muri wa maṱari asongo doweleaho ngauri o hula nahone a hula u bva fhasi kha midzi. Kha vhutshilo ha muri wothe, u alusa maṱari mavhili naho maǹwe atshi ḓo fhela o mela ngau muya wa vhudzula. Vho radzisaintsi vho no wanulusa uri carbon 14 iya kona u sumbedza uri muri wa Luanakha wo no tshila lau swikisa miǹwaha ya 1 500.
Tshivhumbeo
U na tsinde ḽipfufhi na mudzi wo khwaṱhaho. Vhathu vhee wo itisa zwiǹwevho ngauri ndi muṱuku nga tshivhumbeo nahone woo ma, tsinde ḽa wo a ḽi na matavhi. Tsinde ḽa wo ḽa u oma ḽi a barara musi u tshi hula ḽa konaha u mela matavhi maṱuku a hwalaho muvula na mbeu. maṱari a hone ndi mahulu futhi a dzula e madala. A ya thusa u thivha mimuya ya maḓumbu.Maṱari
Maṱari a Muanakha o hula u fhira maṱari a miri yoṱhe nahone a dzula e madala, o hulela matungo futhi hango kukumuwa sa maǹwe a miǹwe miri. Ṱari ḽo hulesaho nahone ḽitshi konḓa u swarula ḽo lapfa lwa 179 cm, heḽi ṱari ḽo kaliwa ḽa wanala ḽo lapfa lwa 6m nahone kha 3,15 m ḽina vhutshilo vhunzhi.Lukanda lwa ṱari lwo khwaṱha lune maṱari a Muanakha aya kona u tshila kha mutsho wa phepho ino swika kha 65 degrees naho midzi ya muri yo dzhenelela mavuni. Maṱari a muri hoyu a ya kona u hudza 150m ya maṱari madenya nga miǹwaha yo no swikisa 1000 nahone a vha o denyefhala lwa 1.4cm.
Zwine zwa mangadzesa nga Muanakha ndi uri ṱari ḽa hone naho ḽo welwa nga ǹwando, a ḽi ṱavhanyi u oma sa maǹwe maṱari musi ḓuvha ḽitshi fhisa. Ḽone ḽi dzula ḽi khou phophisa maḓi nga ḽothe.