Welwitschia
Luanakha

© Thomas Schoch

Dzina

Luanakha

Ḓivhazwakale

Ndi miǹwe ya miri I akhamadzaho fhano Afurika tshipembe naho tshi tshimelwa tsho vhifhaho. Haya ndi maipfi e a ambiwa nga mushumi wa Royal botanical gardens nga ǹwaha wa 1863, musi o vhudzisiwa nga ha muri wa Luanakha.
Hoyu ndi muri wa maṱari asongo doweleaho ngauri o hula nahone a hula u bva fhasi kha midzi. Kha vhutshilo ha muri wothe, u alusa maṱari mavhili naho maǹwe atshi ḓo fhela o mela ngau muya wa vhudzula. Vho radzisaintsi vho no wanulusa uri carbon 14 iya kona u sumbedza uri muri wa Luanakha wo no tshila lau swikisa miǹwaha ya 1 500.

Tshivhumbeo

U na tsinde ḽipfufhi na mudzi wo khwaṱhaho. Vhathu vhee wo itisa zwiǹwevho ngauri ndi muṱuku nga tshivhumbeo nahone woo ma, tsinde ḽa wo a ḽi na matavhi. Tsinde ḽa wo ḽa u oma ḽi a barara musi u tshi hula ḽa konaha u mela matavhi maṱuku a hwalaho muvula na mbeu. maṱari a hone ndi mahulu futhi a dzula e madala. A ya thusa u thivha mimuya ya maḓumbu.

Maṱari

Maṱari a Muanakha o hula u fhira maṱari a miri yoṱhe nahone a dzula e madala, o hulela matungo futhi hango kukumuwa sa maǹwe a miǹwe miri. Ṱari ḽo hulesaho nahone ḽitshi konḓa u swarula ḽo lapfa lwa 179 cm, heḽi ṱari ḽo kaliwa ḽa wanala ḽo lapfa lwa 6m nahone kha 3,15 m ḽina vhutshilo vhunzhi.
Lukanda lwa ṱari lwo khwaṱha lune maṱari a Muanakha aya kona u tshila kha mutsho wa phepho ino swika kha 65 degrees naho midzi ya muri yo dzhenelela mavuni. Maṱari a muri hoyu a ya kona u hudza 150m ya maṱari madenya nga miǹwaha yo no swikisa 1000 nahone a vha o denyefhala lwa 1.4cm.
Zwine zwa mangadzesa nga Muanakha ndi uri ṱari ḽa hone naho ḽo welwa nga ǹwando, a ḽi ṱavhanyi u oma sa maǹwe maṱari musi ḓuvha ḽitshi fhisa. Ḽone ḽi dzula ḽi khou phophisa maḓi nga ḽothe.

Ngudo

Tsedzuluso dziri ho vhuya ha vha na tshikhokhono tshe tsha anḓadza muvuvha zwa sa tendisei.

I wanala fhii?

U wanalesa Namibia na Angola