Leina
Welwitschia [Welwitschia mirabilis]Matseno
'Kantle ga potšišo ke ye botse ya dibjalo tše ilego tša tlišwa ka mo nageng, le ye nngwe ya tša go befa kudu'. Se e be e le phetolo ya Regius Keeper wa dirapa tša Botani tša bogošing, Kew, ka 1863 ka ge a filwe sebjala sa Welwitschia mirabilis. Dibjalo tša Welwitschia mirabilis ga di a tlwaelega k aka lebaka la bokoto tšona, go swana le mahlare a tšweletšago bjalo ka lepanta tšwelago pele go gola fase.Ka nako yona bophelo bja yona ka moka, se se ngwe le se ngwe sa sebjalo se tšweletša mahlare a ma bedi fela, tšeo gantšhi di kgaogantšwe ka dikarolo tše ntšhi tša mahlare a go bethwa ke phefo. Mokgwa wa go hwetšwa mengwaga selo goba motho ya dibjalo tše kgoparara di bontšhitše gore tše dingwe ka bo tee bja tšona di na le mengwaga ya go feta 1500.
Tlhalošo
Welwitschia mirabilis ke sebjalo sa go foforega sa go phela dingwangwa ka thito ye nnyane le modutona. Go feta moo, sebjalo se gantšhi se hlalošwa bjalo ka 'sa go tlwelege','sa go sa be ka tlwaelo', goba sa go fapana le dibjalo tše tsebalago lefaseng’.Ke le lekopana, la dithokgwa, le thito ya go hloka dikala bo ya go bewa godimo ke mahlare a 2 a sebopego sa lepanta ao a golago ka go tšwa thitong yeo e tlogago medung bophelo bja yona ka moka, a fetogela go ba nyopa le go hlarolla ka go feta ga mengwagakgolo. Stomata se hlagelela mafelong a mabedi a mahlare.
Thito ya kota e ya arogana ge mengwaga e sepela ya go e ba ya kgopamo go ya bogareng bja yona ka mogoma wa dipapetlasediko go ya metara go go kgabagantšha, go tšwa mo go golago sehlopha sa makala a ma nnyane go tšwa medung ya go šoma fela go dirwa le dikhouni tša modula peu. Go ikoketša mahlogedi a hlagago makaleng a kgauswi le madulo a mahlare.
Dikhouni tše khubedu tša modula, di swana le tšeo tša Ephedra, tšwelela ka dihlopha tša 2-3 lekaleng le lengwe le le lengwe. Ka tlwaelo, peu e tee fela ka gare ga khounu ye nngwe le ye nngwe ya gola e bile e phatlaladitšwego ke phefo.
Dipharologantšho tša Lehlare
Mahlare ke a ma telele a go phela dibjalong ka thuong ya diphofolo, ke a mohlaka motala, a para ye e tee ka kakaretšo gomme a sephaphathi. Bophara kudu bja lehlare leo le sa kgaolwago ke la bogolo bja sekwere sa dimetara 179. Lehlare le le be le le dimetara tše 6 botelele tšeo di le go dimetara tše 3.15 e bego e le tlhalenama ya lehlare.Lehlare le bokagodimo le kgonago go le khupetša le thuša sebjalo go kgotlelela themperetšha ya mmung ka godimo ga 65'C. E swara mmu ka fase ga sebjalo o fodile le go ba le monola. Mahlare a gola ka ngwaga ka kakaretšo sekwere sa dimetara tše 13.8. Ka gore bjalo dibjalo di kgona go tšweletša go fihla dimetara tše 150 tša tlhalenama ya lehlare sebakeng sa dingwaga tše 1000.
Mahlare a ka palogare ya ye mekoto ya disentimetara tše 1.4. Mahlare a dulago a patlamego ka bokagodimong bja mmu, gape a thibela kgogolegommu ye e hlolwago ke phefo. Le ge e ka ba ka fase ga ledimo le maatla, mahlarephara a dula a tiile gomme a sa tšhitšhinyege. Go tšea meetse ka stomata ke tsela ye e swanetšego go tšewa bjalo ka ye e kgahlišago kudu; pharologantšho ye ya mahlare e netefaditše ya go phela ga diphoofolo.
Stomata se nna se bulegile go fihla ge lehlwa le tloga le ge bontšhi bja meetse ao a setše a tlhakane ka godimo ga mahlare a a tšhaba ka go tšea karolo ga tšeo ya meetse. Go fapana le dibjalo tše dingwe stomata se bulegile ka fase ga maemo a nago le šobane gomme ya tswalega ge go le borothu. Se se gatelela gore ga go na le meetse a tlago go moyafala nakong ya phišo.
Bodulo
Welwitschia e hwetšagala ka Leganateng la Namib, eo e lego ye nngwe ya maganata kgale go feta tša ya maemo a omilego kudu go ya karolong ya ka bodikela bja karolong ya Namibia go bapa le lewatle go fihla karolo ya borwa Bohlabela bja Angola. Lefelo le ga le hwetše pula ye e nago mengwageng ye mengwe gomme ka seripana ya bonnyane bja go sa fete dimilimetara tše 100 ka ngwaga.Bontši bja diphedi di hwetšwa ka dikilometara tše 80 ka lebopong lepanteng la lehlwa, go šišinya gore lehlwa ke mothopo wo bohlokwa wa monola. Mahlare ao a tšweletša boripagare bja disentimetara tše 8-15 ka ngwaga go dibjalo tše butšwitšwego, tše dingwe tša tšona di hwetšwa mahlare a go ela dimetara tše 1.8 ka bophara le dimetara tše 6.2 botelele, go šišinya kgonagalo bogolo bja 500-1000 ya mengwaga.
Bontši bja dintšhwantšhišo di dirwa ka Welwitschia Fläche, yeo e lego nagabophara ya leganata ya go ba dikilometara tše 50 bohlaba bja Swakopmund le thokong ya bohlabela bja mahlakanelo a dinoka tše pedi tša Khan le swakop dinoka.
Histori
Sebjalo sa mathomo sa Welwitschia se utollotšwe ka Austria ke Friedrich Welwitsch wa mo bothaniki ka (1806-1872) ka 1860 ka Leganateng la Namib ka karolong ya ka Borwa bja Angola. Sebjalo se se bitšwa ka Friedrich ka temogo ya gagwe ye e atlegilego go dinyakišišo tša bothaniki le ka lebaka la gore o e hweditše le go e kgoboketša la mathomo.Ngaka. Friedrich Welwitsch (1806-1872)
Friedrich Welwitsch o belegilwe ka Austria gomme a šoma go ya ka nako ya ge a be e lego monyenyefatši wa tša meraloko. Ka morago o ile a tšhabela ka Portugal moo a thomilego go šoma bjalo ka mokgoboketši wa dibjalo.Mengwaga ye mmalwa ka morago o ile a romelwa ka Angola ke mmušo wa Portugal moo a dirilego dikgoboketši tša go feta 5000 mo nakong ya mengwaga ye 12 ka nageng. Tše dingwe ka botlalo di be di le tše mpsha go tša mahlale ka nako yeo gomme di na dintlha tše ntšhi tša mohola.
Ge a boa go tšwa ka Angola Welwitsch o tšere sephetho sa go dula ka London go ba kgauswi le histori ya tlhago ya Musiamo wa Bosetšhaba wa Bogošing wa dirapana tsa bothaniki. O ile a šoma fao go fihla lehu la gagwe ka 1872. Ka morago ga lehu la gagwe le mmušo wa Sepotokisi (yo a pateletšego kgobokanetšo ya gage ya dibjalo) ba išitše bahlankedi ba lehumo la gagwe kgorotsheko go leka go hwetša kgobokanetšho ya gagwe ya dibjalo.
Morago ga ntwa ya kgorotsheko, yeo e tšerego mengwaga e 3 le kwano ya fihlelwa- mmušo wa Mapotokisi o hweditše dikgatišo tša mathomo tša dipušeletšo gomme Musiamo wa Histori ya Tlhago wa hwetšwa tša bobedi tše beilwego. Ngaka. Friedrich Welwitsch e bolokilwe ka mabitleng a Kensal Green ka London. Leswika bahu la gagwe le kgabišitšwe ka mokwalo wa mokwaloruri wa gore Welwitschia.