Madi a vhudi a ita uri na khovhe dzi hule zwavhudi na u hula nga u tavhanya, uvha hone ha malwadze a zwi tou dalesa. Vhundeme ha madi vhu kaliwa nga zwithu zwina:
Mufhiso wa madi
Oxygen ine ya vha madini
Ammonia ine ya vha madini
pH ya madi (tshikalo tsha acidity kana tsha alkalinity)
Vhunzhi ha mathada a madi vhu vha vhu tshi khou vhangiwa nga oyxgen na u dala ha ammonia na tshikalo tsha pH. Thaidzo hedzi dzi ya kwamana vhukuma kha tshikalo tsha microscopic algae kha madi.
U hula ha hedzi dzi algae zwi ya bva na kha tshikalo tsha dzi mpfushi- nitrogen (N) na phosphorus (P) – kha madi. Hedzi pfushi dzi dzhena madini nga ndila hedzi:
Tshiko tsha madi (inflow of water into the dam).
U tshimbila ha zwithu nga murahu ha uvha na mvula khulwane.
Ula ha khovhe nga tshifhinga tsha u aluswa.
Mufhiso wa madi kha zwa u fuwa khovhe.
Tshikalo tsha Muya kha Bulasi la dzi Khovhe
Trout i hula vhukati ha 14 na18°C (16°C mufhiso wa madi) hune ha vha hu tshi khou dudela fhedzi tshaka dzine dza fana na sharptooth catfish dzi hula zwavhudi kha madi ane vha uri aya dudela (20 - 30°C) na tilapia i funa fhethu hune ha vha nntha ha 24 - 34°C.Trout adzi todi madi a u fhisa. Mufhiso une wa fhira nntha ha 20°C u ita uri isa tsha hula zwavhudi wa dovha wa sika na manwe mathada, u fana na u nga dala ha malwadze na thaidzo dza oxygen, vha ya talutshedza vho Henk Stander vha Aquaculture: Department of Animal Sciences, Stellenbosch University.
Vhuthada hovhu (hau dala ha malwadze na u balela u fema) zwiitwa ngau dalesa ha dzi algae kha madi a u fhisa. Musi u fhisa hu tshi nga vhuya ha swika kha 21°C na u ya nntha hu fanela u londiwa vhukuma uri khovhe dzi songo fa na u kona u lwa na dzi algae. Dzi algae dzi vhangiwa nga u nga dala ha mufhiso na u vha hone ha dzi pfushi. Dzi ya bvisa zwithu zwine zwa nukha, dzi geosmin. Hezwi zwithu zwi ya liwa nga khovhe zwa ita uri na nama ya khovhe isa tsha do vhuya ya difha.
Muya une wa vha Hone kha zwa u Fuwa Khovhe
Arali tshikalo tsha dzi algae tsha hula, tshikalo tsha muya vhusiku tshi nga kona uvha fhasi ha 5 mg/L ha kona uvha na vhuthada ha u fema ha u tshimbila ha madi nga matsheloni ali tevhelaho.
Tsha vhuvhili, arali ha vha na ufa ha dzi algae nga vhunzhi zwi tshi khou bva kha mutsho wa makole kana ho fafadzelwa mushonga wa u dzi vhulaha, hu ya kona u hula zwitshili zwa aerobic zwi tshi khou thusa kha u sinisa dzi algae dzo faho. Hezwi zwitzhili zwi ya la muya kha damu zwa fha mutsiko kha khovhe.
Tshikalo tsha Ammonia kha Madi
Ammonia ine ya vha uri ndi ya mahala huna ine ya vha na vhutungu na ine ya sa vhe na vhutungu fhedzi ine ya vha na vhutungu ita fhedzi tshipida tshine tsha vha 105 ya ammonia ine ya vha i hone hothe. Kha madi ane avha uri aya fhisa (+20°C) na pH (8.5), ammonia ine ya vha na vhutungu iya kona u gonya.
Tshikalo tsha ammonia tshi nga si ite vhuthada nga nnda ha musi ho tou shelwa fhasi u swika kha 5 m kana, ho vha na dzi mvula dza ita uri madi adale.
pH ya Madi a Damuni
Zwithu zwine zwa vha uri ndi zwa ndeme zwine zwa thusa kha u gonyisa pH nga maanda kha madamu matuku uya kha vhupo hune havha na pH ine ya vha ntha ya 9 (nga maanda nga masiari). Hezwi zwi vha zwi tshi khou bva kha u bviswa ha carbon dioxide nga tshifhnga tsha u dzhena ha muya. pH ine ya vha uri i nntha ifha khovhe mutsiko.
U kona u shuma zwavhidi kana u khwinisa zwikhala, hu fanea u shandukiswa madi, ha pangiwa madi ane avha avhudi. Kana ndi khwine u panga straw tsha barley.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe