Boleng bja Meetse ka Temothuong ya Dihlapi ya Meetse a Hlwekilego

Boleng bja meetse bo bohlokwa kudu mabapi le temothuo ya dihlapi ya meetse a hlwekilego ka Aforika Borwa bjalo ka ge e kgonthiša gore meetse a tikologo ye e hlwekilego ya dihlapi.
Boleng bja meetse bo huetša kgolo ya dihlapi (boleng bjo bobotse bja meetse = kgolo ya lebelo), go ba gona ga malwetši gammogo le tatso le mmala wa hlapi. Boleng bja meetse bo laolwa ke dintlhakgolo tše nne:

Themperetšha ya meetse
Maemo a oksitšene ka meetseng
Maemo a Ammonia ka meetseng
pH ya Meetse (maemo a esiti goba ka alkale)

Bontšhi bja mathata a boleng bja meetse temothuong ya dihlapi ya meetse a hlwekilwego ka lebaka la go hlaela ga oksitšene, maemo a godimo a ammonia goba maemo a godimo a pH. Mathata a a gokagane kudu le maemo a tša bolele bja maekheroskoupu ka meetseng.
Kgolo ya bolele bjo e ithekgile godimo ga bokaakang bja phepo - naetrotšene (N) le fosforo (P) - ka meetseng. Phepo ye e tsena ka letamong ka:
Mothopo wa meetse (tsenelelo ya meetse ka letamong).
Go tsenelela ga diretse nakong ya ditiragalo tša pula e maatla (kgogola mabu).
Dihlapi di ja nakong ya leboo la tšweletšo.

Themperetšha ya Meetse ka Temothuong ya Dihlapi

Thraot ka tlwaelo e tla gola ga botse magareng ga 14 le 18° C (16°C thempheretšha ye botse ya meetse) eupša mehuta ya diphedi tša borutho ya go swana le hlapi ya katse ya leino le bogale e gola gabotse ka meetseng a borutho (20 - 30°C) le tilapia e kgetha meetse a dithempheretšha tša go ba ka godimo go feta tša 24 - 34°C.

Throat e ka ba ya go fokola ka meetseng a ruthetšeng. Dithemperetšha tša godimo ga 20°C di tla hlola thraot go emiša go gola gomme di tla hlola tše mathata a mangwe a tšweletšo a go swana le go oketšega ga kgonagalkotsi ya malwetši le mathata a okisetšene, go hlaloša Henk Stander Molaodimogolo wa setegeniki Aquaculture: Department of Animal Sciences, Stellenbosch University.

Mathata a (a okeletša kgonagalokotsi ya malwetši le go fokotša okisetšene) di hlolwa gantši ke molele wa maekheroskoupu ka meetseng a borutho. Ka pela ge dithempheretšha di fihla 21°C le ka godimo, hlokomelo ye e kgathegilego e swanetše go tšewa go thibela mahu ka dihlaping le go thoma ga tshenyo ya bolele. Ditshenyo di tša bolele di hlolwa ke koketšego ya dipalo tša molele wo o thomišwago ke dithemperetšha tša godimo le go ba gona ga phepo. Tokollo ya dikhemikhale tša bolele go swana le selo sa go nkga bolefase, bolefase. Selo se se monya ke dihlapi gomme sa fetogela ka tatsong ya nama ya dihlapi.

Maemo a Oksitšene ka Temothuong ya Dihlapi

©Marinda Louw

Maemo a oksitšene ka meetseng a hlwekilwego a temothuo ya hlapi a swanetše go ba 5mg/L le ka godimo ka dinako ka moka. Ge maemo a oksitšene ka meetse e le fase go fetiša, dihlapi ga di ka se kgone go hema gabotse gomme di tla ba ka fase ga kgatelelo.
Mathata a oksitšene a mantšhi a hlolwa ke bolele bja maekheroskoupu. Bolele bjo bo nnyane bja tšweletšo ya okisetšene go tšwa go khabondaeksaete le go tšweletša oksitšene. Ka maemong ao a tlwaelegilego a bolele, go ka se be le mathata.
Ge e le gore maemo a bolele a oketšega, maemo a okisetšene mo nakong ya bošego a ka ba fase ga 5mg/L gomme go tla ba le mathata a oksitšene ka meetseng mesong ye e latelago.
Sa bobedi, ge e le dipalo tše kgolo tša bolele bjo bo nnyane bo hwa ka bjako (ka baka la maemo a boso ao a le go maru goba kgašetšo ya bolele), twatši ye e lebanego e tla gola kudu go thuša go bodiša bolele bjo bo hwilego. Ditwatši tše tša go lebana di ja oksitšene yeo e tla fokotšago mameo a oksitšene ka matamong ka lebelo gomme ya hlola kgatelelo mo dihlaping.

Maemo a Ammonia ka Meetseng a Hlwekilego

©Marinda Louw

Ammonia ke karolo ya naetrotšene (N) ka meetseng. Ka ntle le ge go na le go tsenelelo thwii ya ammonia goba meetse a ka ba ka maemo a khorišitšwego (ga go na oksitšene ye e lekanego), bontšhi bja naetrotšene ka meetseng bo tla ba ka sebopego sa naethreiti, yeo e sego kotsi dihlaping.
Ammonia e ka diragala ka mpholo (e senago ammonia) le go se be le mpholo (ammonia ye e lego tšhipi) go bopa eupša ponalo ya mpholo ka tlwaelo e le ka fase ga 10% ya palomoka ya diteng tša ammonia. Ka meetseng a borutho (+20°C) le pH ya godimo (8.5), maemo a ammonia a mpholo a tla oketšega.
Maemo a ammonia gantšhi a tla hlola mathata ka matamong ka ntle le ge a se botebo kudu (5 m goba ka fase) le kelo ya ka fase ga kelo ya letseno la ngwaga la go feta le tee. (‘Letseno la ngwaga ke kelo ya bontšhi bja meetse a tlaleleditšwe ke pula goba ke meetse a tsenelelago).

pH ya Meetse a Letamo

©Marinda Louw

pH ya meetse a re botša ge e le gore o letamo le le esiti goba alkale. pH ya 7 ke ye e magareng. Bontši bja mehuta ya diphedi tša dihlapi tša meetse a hlwekilego di ka kgotlelela maemo a pH ya 5 go ya go 9.
Ntlha ye bohlokwa go feta tšohle ye e tla oketšago maemo a pH ke kgolo ya molele wo monnyane. Go tlala ga bolele bja go ka oketša maemo a pH kudu ka matamong a dipolasa tše di nnyane go ya maemong a godimo ga go feta pH 9 (kudukudu ka mathapama). Se ke ka lebaka la go tlošwa ga khaponetaeoksaete nakong ya tshepidišo ya go direga ga okisetšene go tšwa go khabondaeokesaete. pH ye kgolo ye e tla bea dihlapi ka fase ga kgatelelo.
Go beakanya/gokaonafatša maemo a, phetogo ya meetse e a nyakega, oketša meetse a hlwekilego ge go kgonega. Ka tsela ye nngwe, oketša motlhwakana a bali.

Translated by Lawrence Ndou