Bloat kha Mbudzi
Arali mbudzi dzi saathu vhuya dza ya pfuloni, unga dzi ḓivhisa pfulwo zwavhuḓi nga udzi tendela u thoma uya tshifhinga tshine tsha nga lingana mithethe ya 30 fhedzi nga ḓuvha ḽa u thoma. Wa dovha wa engedza hafhu tshifhinga nga mithethe ya 30. Hezwi zwi nga thivhela ubva ha malofha zwine zwa itea kha mbudzi ine ya thoma uya pfuloni. Hezwi zwa ubva malofha zwiitea musi gese yo hahedzea kha thumbu zwine zwa fhedza zwi tshi khou vhonala nga u zwimba huhulwane kha thumbu. Ndi nyimele ine iya tshuwisa vhukuma inga fa mbudzi.Malofha ane avha o oma avha atshi khou vhangiwa nga u ḽesa nga maanḓa grain. Hezwi zwinga lafhiwa nga u vhofha dzi thumbu, mishonga ya oral bloat kana mafhi a Magnesia. U fanela u i tshimbidza zwiṱuku wa ifha furu yo omaho.
Frothy bloat i vhangia nga u ḽesa, zwithu zwine zwa nga clover, alfalfa na uḽa dzi legume. Dzi tiny bubbles dzi ya konḓisela mbudzi uri i kwatame.
U lafha frothy bloat, Dr Mackie Hobson wa South African Mohair Growers' Association (SAMGA) u amba hezwi:
U shumisa mapfura a muroho (20 uya kha 100 ml) unga ita kha mulomo kana kha dzi tube.
Unga lafha nga Bloat Guard® uri i kwashekane. Zwi thusa uri gese ibve, ya fhungudza mutsiko kha thumbu.
Tshikalo tsha off-licence hu vha hu 10 ml kha mbudzi. (kha kholomo ine ya lemela 200kg tshikalo hu vha 30 ml ya Bloat Guard®.) Wo imisa milenzhe ya mbudzi ya phanḓa zwi ya thusa uri gese ibve nga murahu ha u lafhela Bloat Guard®.
Zwimela Zwine zwa vha Khombo kha Mbudzi
Moraea (Iridaceae, tulip) na Drimia (Hyacinthaceae, kana slangkop nga tshivhuru) ine ya vhonala musi hu saathu na mvula u nga wana hu yone i yoṱhe ine yo dalafhala.
Zwinwe zwimela zwine zwa vha khombo (azwi wanali hune havha na pfulo ho limiwaho) ho katelwa na muri wa puncture vine (duwweltjie nga tshivhuru kana Tribulus terrestris), oleander, poison leaf na succulent, ‘plakkies’.
Zwilumi kha Mbudzi
Nḓila ya vhuḓi ya u pfula ndi musi hu sa pfuliwi fhethu hu huthihi na uri mbudzi dzi fanela u dzula dzi na mutakalo. Hu fanela u vha na pfulo ine ya vha nnzhi vhukuma uri mbudzi dzi lingane na u kona ufha tshifhinga tsha mahatsi uri akone u hula hafhu a swika hune o vha ahone hune havha 10cm uya nṱha. Hezwi zwithusa u tsireledza bulasi na zwifuwo kha zwilumi zwine zwa nga dzi parasite dza nga ngomu. Ndi zwa ndeme uri u ḓivhe kana u dzhiele nzhele mbudzi musi dzi tshi ya pfuloni dzi ya vhuya dzo hwala malwadze anga ngomu nahone mushonga une wa thusa kha u lafha haya malwadze uya fhungudza tshivhalo tsha mafhi.Musi mbudzi dzi tshi khou ḓi palela, dzi ya ṱangana na makumba azwilumi fhasi. Vhunzhi ha hezwi zwidzula fhasi ha 10cm. U shandukisa mbudzi dza ya hune ho no fuliwa u swika kha 10cm.
zwithusa u fhungudza tshikhala tsha u nga ṱangana na malwadze haya. Dzi ya wana zwilumi nga u fula hune hu vho vhonala na mavu. Zwilumi hezwi zwi ya dzula kha tshifhaṱuwo tsha mbudzi nahone mbudzi ya vhuya ya thoma uḽa iya mbo ḓi lwala na zwezwo. Vhutshilo ha zwilumi vhuya lapfa musi vhu tshi shavhela kha inwe mbudzi.
Zwilumi zwa nga ngomu zwi wela kha zwigwada zwa ndeme zwiraru:
Roundworms - wireworm ndi dzone dzine dza ḓivhea vhukuma dza dovha dza vha khombo
Tapeworms
Flukes - a parasitic flatworm
Roundworms (nematodes) u swika zwino ndi zwone zwilumi zwine zwa vha zwihulwane kha mbudzi zwine zwa dzula kha thumbu na kha gut, zwi ya dzula na hafha ha u fema hone. tsumbadwadze dza hone huvha ho katelwa na u tshuluwa na usa tsha khwaṱha.
Tapeworms hedzi unga dzi vhona kha thokhonono dza mbudzi fhedzi adzi tou vhanga tshinyalelo khulwane kha mbudzi.
Dzi tou vhaisa tshivhindi tsumbadwadze dza hone hu vha ho katelwa u tshuluwa na, ‘bottle jaw' (u sina tsini na mukulo) na anaemia. Mbudzi i fanela u bviswa fhethu hune havha ho thaba.
Dzinwe tsumbadwadze dza uri yo kavhiwa ndi uvha na munwe muvhala tsini na maṱo, usa tsha khwaṱha na usa vha na maanḓa na lutamo lwa zwiḽiwa. Mbudzi inga vha na u tshuluwa, u hoṱola, mukumba uno hwasa na u fhungudza tshikalo tsha mafhi.
U lafha zwivhungu hezwi zwi ṱoḓa zwithu zwine zwa vhonala na u shumisa vhuṱali kha u lwa na zwivhungu. Rabulasi u fanela u kona u vhona vhulwadze aya avhudzisa muḓivhi uri atsivhudziwe. U fanela u hwala thokhonono dza mbudzi ṱhukhu dza ya u ṱoliwa kha khulwane. Muḓivhi u ḓo vhala mbalo ya makumba uri akone u vhona vhulwadze.
Zwine vha lafhi vha hana zwone: Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe