U Bvelela ha Muthu Muthihi
U bvelela ha muthu muthihi zwo vha zwi tshi dzhiwa sa zwithu zwa ndeme, u aluwa na mbingano hu vha zwipida zwa ndeme. Ubva kha zwinwe zwipida uya kha zwinwe zwo vha zwi tshi itwa nga maanda ano bva kule( vhadzimu, zwivhuya na zwivhi, na vhaloi vha mbeu dzothe), zwine zwi nga disa thuthuwedzo mmbi kana isi ya vhudi kha vhathu.
Dzi ngoma dzo vha dzi tshi vha dzi tshi khou gudisa zwithu zwine zwa fanela u itwa na zwine zwa sa fanele u itwa kha tshipida tshidaho. Nga kha mishumo na mitshino, vha nga kona u kunda vhukhakhi ho fhelaho vha tanganedza zwine zwa khou da.
Mishumo i dovha ya kunga thikhedzo ine ya bva kha vha fhasi na manditi. Ine ya fariwa tsini na kusi kune kwa vha na mahosi na magota, arali huna vhathu vhanzhi vhane vha khou dzhenelela yo vha i tshiitwa nwaha munwe na munwe. Musidzana wa muvenda uya kha ngoma tharu dzine dza vha dza ndeme: vhusha atshi kha di vha musidzana, tshikanda, hu tshi khou ya phanda ubva kha vhusha; na dombani, hune vha ya vha tsini na u maliwa.
Vhathannga vhane vho fhira kha thondo vha vha vha tshi ya kha zwa domba, fhedzi namusi ndi vhathu vhatuku vhane vha kha di ya, na zwikolo zwa vhathannga u fana na vhutuka na thondo. Vhanzhi vha ya murunduni, zwine zwa vha hone nga murahu ha tshifhinga.
U vha hone nnda ha kusi, kanzhi zwikwarani kana dzi thavhani, nga zwifhinga zwa vhuria ho oma, uri hu kone u fhola zwilonda zwa u fumba. Kha maduvha haya mbalo ine ya khou di gonya, nga maanda fhethu hune havha uri ndi ha khwine, vha fumbiswa nga madokotela atshi khuwa, u fhira nga vha divhi vha sialala. Vhunzhi ha haya madokotela vho no diitela ngoma dzavho vha ya kona u thavha tshifuwo nga murahu ha musi ho no fumbiswa vhathu vho vhalaho, uri zwi kone u vhonala uri ndi zwithu zwa sialala.
Zwipida zwa Ngoma
Zwa vhusha (hune haya vhasidzana) zwo vha zwi tshi vha hone lwa minwedzi ya sumbe. Vhasidzana vha ya gudiswa vhuthu nga ndila ya vhafumakadzi vha vha Venda. Huna hune vha vha vho dzula hone, huna vhane vha vha uri vho vha linda, vha tshi dzula vho kwatamisa dzi thoho vho peta zwanda, kana zwanda zwi fhasi ha zwitefu.
Vha ya vha na zwithu zwinzhi zwine vha ita zwone, na u hwala zwithu zwine zwa lemela kha mitana yavho kana kha thoho. Vha ya gudiswa ndivho nga zwa vhudzekani, na maitele a hone, na zwa u nangiwa uri u khou ya u maliwa na mbingano, na uri vha sa vhe na thumbu vha songo maliwa. Ho vha hu tshi vha na u talula musi zwi tshi da kha dzi ngoma dza sialala kha zwa vhusha ngauri ho vha hu tshi vha na vhusha ha vhakololo na ha vhasiwana.
Vha tshi khou imba vha tshi khou tshina vha tshi khou guda milayo zwo vha zwi zwone zwithu zwihulwane kha dza vhasiwana. Dza vha kololo dzo vha dzi tshiphiri, na hone ndi zwituku zwine zwa divhea ngadzo. Ungari mishumo ya hone yothe yo vha i tshi itelwa tsini na musanda, nahone ho vha hu sina muzika une wa nga amba uri zwazwino tshikolo tsho vula.
Ho vha hu sina musiwana ane anga dzhena ngomani dza vhakololo, fhedzi vhakololo vhane vha vha uri vho no ya vhushani vha ya dzhena kha dza vhasiwana. Zwa tshikanda zwine zwa da nga murahu ha vhusha, zwo vha zwi tshi vha hone hu saathu da Domba, nga murahu ha minwaha miraru kana mina. Wa vhuya wa tshina domba zwi vha zwi tshi khou maba uri uvha u tshi vho lugelwa uri unga maliwa. U lila ha phalaphala zwi vha zwi tshi khou amba u thoma ha domba.
Hu ya vha na mulilo wo khetheaho, une wa vhasiwa mudini wa khosi wa dzula wo fungiwa u swikela. Vha fumbi vho vha vha tshi lafhiwa nga mishonga, na tshinwe na tshinwe tshine tsha itwa tsho vha tshi tshi tanganiswa na mishonga hu tshi khou shavhisa u dzhena ha mimuya mivhi. Vhothe vhafumbi vho vha vha tshi vheulwa na hone u swika domba li tshi fhela vho vha vha sa tendelwi u tamba kana u vheula.
Uya nga ha sialala domba lina zwi khala zwa 10, zwine zwi ya dzhia minwaha mivhili, fhedzi zwa zwino hu vho tou vha minwedzi ya 9. Vhafumbi vha ya gudiswa u tshina na dzi nyimbo dza tshiphiri, vha sumbedzwa zwithu zwine zwa vha uri ndi zwa zwiphiri, vha tshi vha vha tshi khou gudiswa na ndivho nga ha nzeo. Zwithu zwihulwane hu vha hu tshi khou gudiswa uri vha divhe zwishumiswa zwa mbingano, na zwithu zwa tshi Venda. Uya nga ha ndivho nga domba liimiswa nga khosi ine ya vha ya masingo fhedzi.
Zwine zwa takadza nga domba ndi zwa uri liitwa nga vhathu vha tshi khou mona na mulilo. Vhafumbi vha ya kona u ita mutala Munwe na munwe o fara lukudavhavha lwa ane avha uri u phanda hawe, vha tshi khou ita zwithu zwilapfu zwine zwa vha zwi tshi khou fana zwi tshi ita zwi tshi gonya zwi tshi khou tevhedza munngo wa ngoma na murumba.
Uya nga ha sialala vhasidzana vha tshina vha songo ambara, fhedzi namusi vha ya kona u ambara shedo, line la vala vhukati ha milenzhe, zwa vha zwi tshi tou nga ndi apron nga phanda zwo tsela fhasi. Vha ya dovha vha ambara zwithu zwa tsimbi zwine musi vha tshi khou tshina zwa vha zwi tshi khou lila.
Mitshino yavho ivha i tshi tou nga ya nowa ya python, zwine zwa vha zwi tshi khou tumaniswa na u beba na u tshimbila ha nwana kha thumbu. Zwa vha zwi tshi khou tevhedza nowa ya python hune havha na lutendo lwa uri ibva fundudzi dzivha lo khetheaho kha vundu la Soutpanseberg.
Dzi mbondo dza khoro ndi muvhili wa python ya vhadzimu, nga ngomu ha dzivha la Fundudzi, hune havha hone vhubvo hune ha kona uvha na heyo mbumbelo ya cosmological;ngoma dzi vha dzi tshi nga mbumbelo ya python, ine ya vha yo lugelwa u bebiwa hafhu musi hu tshi khou vha na dzi mbingano dza mirado ya muta.
Huna Zwithu Zwine zwa vha uri zwo Fhambana Musi zwi tshi da kha zwa Ngoma
Dzi kereke dzo doba zwithu zwine zwa vha uri zwo fhambana musi zwi tshi da kha di ngoma hune vha ya hanela mirado yavho i tshi ya ngomani, dzinwe dzi kereke dzine dza vha dzo diimisa dzi ya tendela mirado yadzo i tshi ya ngomani, vhanwe vha vha vhudza uri kha vha tou nanga, vha tshi khou hana zwa sialala vha ri hu shume zwa tshi kriste.
Dzinwe tshanduko dzo da nga pfunzo, zwibadela u pfuluwa nga mulandu wa mishumo, fhedzi vhasidzana vhanzhi vha kha di ya ngomani. Kale ho vha hu sina mufumakadzi wa muVenda ane anga maliwa asongo fhira kha domba.
Arali ho maliwa mufumakadzi ane abva kha zwinwe zwigwada u fana na mu Tsonga kana Mu Sotho, u fanela uya dombani. Namusi vhathu vhanzhi vha ya ngomani vha tshi khou ya u guda milayo na vhutali. U divha mulayo zwi ya fha mufumakadzi vhune u ya kona u vhushumisa na musi huna mitangano ya vho na mishumo.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe