Mushumo wa tsiko wa vho-Mandela
Nelson Rolihlahla (Madiba) Mandela ndi munna a mangadzaho we ado shandukisa ḓivhazwakale ya Afrika Tshipembe a ḓisa mbofholowo kha shango. Vho bebiwa nga dzi 18 fulwana 1918 kha kusi kuṱuku kwa Mvezo, tsini na mthatha kha ḽa Transkei. Khotsi avho ho vha hu vhone muambeli wa mahosi kha vhathu vha lushaka lwa Thembu.
Sa mutukana muṱuku vho vha vha tshi khou pfumbudziwa uri vha tshi hula navhone vha ḓo vha khosi ya vhathu vha mathembu. Nga murahu ha musi khotsi avho vha tshi lovha nga 1930 vho ḓi vhewa fhasi ha muzwala wa vho uri avha ṱhogomele David Dalindyebo we avha a khosi pfareli. Musi vha tshi kha ḓi vha hayani vho vha vha tshi khou ṱoḓa u ṱoḓeliwa mufumakadzi.
Vhone nga u shavha hezwi vha shavhela Johannesburg vhana muzwala wavho vha ḓa vha shuma sa mulindi wa tsireledzo maini. Zwe vha vha vha tshi funa zwone ho vha hu uvha ḽoyara. Vho ḓo ṱangana na vho Walter Sisulu vhe vha ḓo vha thusa kha u wana mushumo sa Klerk kha feme ya zwa mulayo. Musi vha tshi fhedza vha yavho nga u tou vhala nga ṱhukhu nga ṱhukhu nga 1941 vho-Mandela vho mbo ḓi ya vha dzhena Witwatersrand vha ita LLB.
Khunguwedzo ya u ḓi imelela 1952
Musi vha na vho OR Tambo na vho Walter Sisulu, vho-Mandela vho thusa kha u thoma African National Congress Youth League (ANCYL) nga 1944. Nga 1948 ho vha hu vhonne mabalane. Nga 1949 vha ANC vha tikedzana na zwa u dzhia tsheo. Ha vho kona u nangiwa miṅwe miraḓo sa vho-Mandela na vho-Sisulu.
Vho-Mandela na vho-Sisulu vho vha vha sa fulufheli miṅwe miraḓo fhedzi zwa vho-Mandela zwa mbo ḓi shanduka nga 1952 musi hu tshi ḓa zwa Defiance Campaign, ngauri vho mbo ḓiitwa vhone muhulwane wa Defiance Campaign.
Sa tshipiḓa tsha mushumo wavho vho vha vha tshi tshimbila vha tshi khou ṱoḓa vhathu vhane vha ḓo shuma hu sina malamba kha u lwa na zwithu zwa muvhuso wa tshiṱalula. Vho Mandela na miṅwe miraḓo yo no swika 51 vha thoma u shuma.
First Black Legal Partnership
Nga ṅwedzi wa Ṅyendavhusiku 1952 vho-Mandela na vho-Tambo vha vula feme ya u tou thoma ya vhathu vhatsu vhane vha khou shuma vha vhavhili kha shango. Nga henetsho tshifhinga vhaṅwe vho mbo ḓi fariwa hu tshi pfi vha na zwiito zwa maravhele vho-Mandela vho dzula dzhele miṅwedzi ya ṱahe nahone huna u shuma zwivhavhaho, tshigwevho tsha engedziwa ha vha miṅwaha mivhili.
Nga tshifhinga tshine tsha fhedza miṅwedzi ya ṱahe vho vha vha tshi fhiwa tshigwevho tsha u iledzwa. Nga hetsho tshifhinga vho vha vho no itwa tshanḓa tsha muprisdenthe wa ANC. Naho huna uri vho vha vha sa tendelwi uya miṱanganoni ya ANC vho vha vha tshi shuma na lugwada luṱuku lwa ANC vha tshi kona u ṱangana.
The M Plan
Vho-Mandela vho shuma vhukuma musi hu tshi khou ḓiwa na mafhungo a u ita M zwine zwa vha uri zwo riniwa ubva kha dzina ḽavho. Zwo vha zwi tshi khou itela uri vha ANC vha kone u shuma na vhathu vhane vha shuma vha sa khou vhoniwa. Zwa u dzulela u iledziwa zwo ḓo ita uri vho-Mandela vha ḓi rule mushumo nga 1953, vho vha vha tshi khou rangaphanḓa lwa tshiphirini nga nnḓa ha tshifhinga tsha tsengo yaTreason.
Nga ṅwedzi wa Ṅyendavhusiku nga 1956 vho-Mandela na vhaṅwe vho Rapolotiki vha 155 vho ḓo fariwa vha gwevhiwa lwa tshiṱuhu. Ndi nga murahu ha miṅwaha miṱanu ye vho Justice Rumpff vha wana uri vhoṱhe havha vhathu avha na mulandu. Nga ṅwaha wa 1950 vho-Mandela vho vha muprisidenthe wa ANYL.
Nga 1959 tsengo yo vha i tshi kha ḓi ya phanḓa. Nga ṅwaha honoyo muthihi vha ANC vho vha vha tshi khou ṱoḓa ulwa na mulayo wa u tshimbila wo fara basa. Zwa sa tsha tshimbila zwone musi na vha Pan Africanist vha tshi gwalaba nga dzi 21 Thafamuhwe 1960 vha tshi khou gwalabela zwenezwo zwa u tshimbila wo fara basa.
Zwa u Shuma nga Tshihaḓu
Kha miṅwe ya migwalabo, zwa Sharpeville zwo mbo ḓi itea. Hezwi zwo sia ANC na PAC zwi tshi iledzwa u shuma nga muvhuso zwa ita uri huvhe na u ṱavhanya ha muvhuso. Nga mafhungo a hezwi ho mbo ḓi fariwa vhathu vho no swika 1 800 na vho-Mandela vho vha vha nga ngomu hu sina tsengo. Nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 1961 ho mbo ḓi vha na conference yo farelwaho Pietermaritzburg.
Ho ḓa zwigwada zwo fhambananaho zwa dzi pilotiki. U iledzwa ha vho-Mandela ho fhela hu tshi pfi mulangano ndi wa matshelo zwa ita uri na vhone vha yo bvelela. Vho vha no itwa mabalane wa zwigwada zwoṱhe.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Mafheloni a ṅwaha wa 1950, Vho-Mandela vho vha vho no tou vha muthu we aḓi ṋekedzela tshoṱhe kha zwa ḽihoro ḽa ANC....
Vho- Mandela na vhaṅwe vhaṱanu vhe vha vha vha tshi shuma vhothe vha mbo ḓi bviswa Robben Island vha iswa kha iṅwe dzhele hune a hu ...