Vhafuwi vha tangana na zwithu zwine zwa mangadza ri tshi da kha u kondiselwa nga dzi phondi: nga afha vho vha ya vha na dzi pfanelo dza muvhuso na vhudifhindueli ha u kona u tsireledza zwine zwa vha zwavho, zwine kha hei nyimelo zwa vha zwi tshi khou lwa na na zwifuwo zwavho. Nga tshifhinga tshithihi naho zwo ralo vha dzhiiwa sa vhathu vhane vha dzula kha shango, na hone vha fanela u londa na u tsireledza zwine zwa nga disa malwadze.
Musi u tshi nga dadisa mafhungo haya u tshi ya phanda, ndila ya mulayo ya u kona u langa dzi phondi yo vha yo leluwa na hone i vha yo ditika nga mulayo wa shango na wa vundu, kanzhi iya lwa kana ya vha i si tsha shuma ya dovha havha na mulayo ine ya vha uri iya fhambana zwi tshi khou ya nga mavundu. Vhabveledzi vha zwifuwo vhane vha vha uri vha khou fuwa kha bulasi line la vha uri lo tandavhuwesa vhukuma ya swika na kha manwe mavundu, vha nga kha di haniswa u shumisa mulayo une wa tendiwa kha vundu line la vha la havho, kha zwipida zwo fhambanaho zwa bulasi la havho.
Ndila ya khwine ya u kona u kunda hezwi na u kona u vhona uri a u khou vunda mulayo, musi u tshi khou dzhia maga ane avha uri aya konda, vhafuwi vha fanela uvha na u farana vha kona uya u amba na vha vundu vhothe vha Nature Conservation Offices kana Predation Management Forum vha tshi khou toda tsivhudzo. Vha Predation Management Forum vha ya dovha hafhu vha pfumbudza kha u kona u vha fha maanda a u kona u langa dzi phondi nga ndila ine ya vha ri iya shuma.
Zwithu zwivhili zwine zwa vha uri ndi zwa ndeme zwine wa fanela u zwi sedza kha u kona u langa dzi phondi ndi vha National Environment Management Biodiversity Act na vha Animal Protection Act.
U Langa u Dzhena ha Malwadze
Nahone maga a dzhiiwa nga murahu ha musi ho no bva linwalo uri hu kone u dzhiwa maga ane avha uri o tea. Vha muvhuso vha toda hu tshi dzhiwa maga ane a vha uri o tea ane avha uri o tendelwa kha zwifuwo zwine zwa vha hone, ho vha na zwine zwa vha uri zwo vhewa uri phukha yo teaho i kone u fashiwa arali ya nga fashiwa –sa tsumbo arali phukha i tshi khou tea u pfuluswa zwa uri i khou ya lufuni zwi fanela u mbo diitwa mafhungo.
Wo ditika nga hoyu mulayo vhafuwi vha fanela u dzhia maga ane avha uri ndi o khetheaho uri vha kone u tsireledza zwifuwo zwavho kha dzi phondi na u kona u tsireledza dzine dza nga vhaiswa. Mufuwi uya tendelwa u vhulaya phukha ine ya vha uri yo tsireledziwa atshi khou itela u tsireledza yawe, fhedzi zwi tshi fhedza u itea zwi fanela u divhadziwa vhahulwane nga u tavhanya vha Conservation Office, vhane vha do kona u ita thoduluso kha mafhungo haya.
U Pfumbudzwa ha Vhathu kha u Kona u Langa
Uya nga vha Animal Protection Act (Act 71 ya 1962), a huna zwishumiswa zwine wa nga shumiswa zwa u langa nga ndila ine zwa do fhedza zwi tshi khou disa vhutungu kha zwifuwo. Vhafuwi zwi amba uri vha fanela u di bvisa kha zwa u langa zwine zwa nga sia zwi tshi khou vhaisa, u fana na u shumiswa ha zwilibane, snares, u fariwa ha milenzhe kana mulimo. Nga nnda ha uvha na tshituhu, hezwi zwithu zwi ya dovha zwa talula zwa kwama na zwifuwo zwine zwo vha zwi songo itelwa zwone.U shumiswa ha zwithu zwine zwa fasha fhedzi zwi sa khou vhaisa, ndi khwine, u fhira zwithu zwine zwa shumiswa zwa fhedza zwi tshi khou vhulaya nga maanda zwi tshi khou shumiswa nga vhathu vhane vha vha uri avha na ndivho. Ndila ya vhudi ndi u shumisa zwithu zwine ha do fashiwa ine ya khou tea u fashiwa nahone isa vhaisale.
U shumiswa ha mmbwa dza u linda, nazwone zwi ya konda ngauri tshinwe tshifhinga hedzi mmbwa dzi ya swika hune dza vhaisa zwifuwo zwine zwa kha di vha zwituku arali zwi sa khou langiwa zwavhudi. Uya nga vha Animal Protection Act, hu fanela u shuma dzi mmbwa dzine dza vha uri dzo pfumbudziwa fhedzi kha u fara dzi phondi. Mmbwa zwi nga itea dzi sa vhulae kana ulwa na inwe nga zwanda, nahone mmbwa dzi fanela u thogomelwa.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe