Dzina
Tholo (Damaliscus pygargus phillipsi)Tshivhumbeo
Nga tshivhumbeo inga nngu azwo ngo tou fhambanesa, zwothe zwi lemela uya henefha kha 85 kg, zwine zwa I khethulula nga maanḓa ndi zwa uri yone ina ḽivhala ḽitshena kha tshifhaṱuwo. Ya do vha ya vha na ḽivhala ḽa buraweni ḽo rambalala hafha nnṱha ha maṱo. Muvhili wayo ndi buraweni ya dovha ya vha na manwe mavhala hafha nga murahu hayo. Havha na hune mivhala yo ita mafhande zwi leludza na murunsi wayo. Milenzhe ya hone ndi buraweni ya vha na ḽivhala ḽitshena nga hafha nga murahu ha milenzhe ya phanḓa. Mbeu dzoṱhe tshinna na tshisadzi dzi na maṋanga. Maṋanga a tsha tshisadzi ndi masekene.Kuḽele
Iḽa zwithu zwa u fhambana nga maanḓesa I funesa mahatsi mapfufhi, nahone I funesa mahatsi haya ane a wanala musi hu tshi khou fhedziwa u fhiswa ḓaka.Mabebele
I beba nga dzi khalanwaha, ubva henefha kha ṅwedzi wa thafamuhwe uya kha shundunnthule ndi zwifhinga zwa uḓi hwala. ya beba nga nwedzi wa ḽara kana nyendavhusiku, I ḓi hwala lwa maḓuvha a 240 ḓana na funna. Ya kona u vha na nwana muthihi.Matshilele
Blesbok I fana vhukuma na bontebok uya nga ha ḓivha zwakale. yo phaḓalisiwa ya bva zwigwada zwivhili zwa hedzi phukha. kubebele kwa hedzi phukha kwo swika he kwa khethekanyiwa musi hu tshiitiwa ḓivha zwa kale ya heyi phuka. Ina nḓowelo ya u dzula fhethu hune ha vha na mahatsi na maḓi.Hune zwa wanala hone
Yo phaḓaladziwa nga maanda Afrika Tshipembe. Kha ḓivha zwakale ho ambiwa na nga Eatern Cape, Free State, southern part ya kale ya Transvaal uyela na KwaZulu Natal u swikela mulamboni wa tugela na dubo lwa Lesotho na dzi thavhani dza maloti. Hetshi tshi phukha ndi tshithihi na zwine zwa gidimesa, zwi tou fhufha vhukuma hafha kha ḽa Afrika Tshipembe. fhedzi ubva nga nwaha wa 1893 a zwi tsha wanalesa nga nwambo wa vha zwimi vhane vha vha vha tshi khou ṱoḓa lukanda lwa yo na ṋama yayoAsi kale kale tshivhalo tsha dzo tsho dovha tsha engedzedzea nga thuso na vhulavheleli ha vha vhugala phukha na vhare na dzi bulasi, ho swika he ya ḓivhadziwa na kha minwe mivhundu ine ya vha ya zwipuka. ṋamusi iya kona u wanala fhethu ho dzumbamaho nga madanga maṱuku ane a lingana 120 00- zwigidi zwa mahumi maṱanu na lithihi.