Black Wildebeest
Ṋari
Dzina
Black wildebeest/Ṋari (Connochaetes gnou)
Tshivhumbeo
Ndi phukha ine ya vha na muvhala wa buraweni yo dombilelaho, ngeno mutumbu wayo u mutsu. Ndi phukha ine ya dovha ya vha na muvhala mutshena. Dzoṱhe ya tshiduna na ya tshisadzi dzi na maṋanga ane a lemela u lingina, a dovha a vha uri o kombama, ya tshiduna yo lapfa 1,2 metre hafha kha mahada ayo ya lemela 161 kg ya tshisadzi yo lapfa 1,16 metre ya lemela 130 kg. Maṋanga a ya tshisadzi o ita malapfu musi I tshi kha di vha thukhu, hezwi I tshi khou hula yo no vha na minwedzi ya ṱahe ndi hone a tshi thoma u kombama.
Kuḽele
Ndi phukha ine ya tshila nga uḽa mahatsi vhukuma, na hone nga zwifhinga zwo fhambananaho. tshinwe tshifhinga I vha I tshi khou ḽa maṱari.
Kuitele
Nga ndowelo I wananala nga zwigwada kana kha madanga mararu ane a vha nga heyi nḓila: dzinwe ndi dzi mboho, dzine dza dzula dzi tsho khou u lwa kana u ṱaṱisana dzi tshi khou itela u takadza dza tsadzi dza hone. Havha na danga ḽine ḽa dzula dza tshifumakadzi. Na danga ḽa u fhedzisela ḽine ḽa dzula dzine dzo no vha khulwane fhedzi a dzi ṱoḓi u vha na zwisadzi. Vhunzhi ha dzo u wana dzi tshi khou tshimbila dzi dzoṱhe nga maanḓa dzine dza kona u ḓi lwela. Nga nḓowelo maboho mahulwane a ya bvisiwa kha lugwada lwa hedzi ṱhukhu. Holu lugwada ndi lugwada lwo faranaho nga maanḓa, na fhethu hothe hune ho topoliwa na fhethu ho fhambananaho dzi ya tsireledzana.
Nḓowelo
Dzi funesa fhethu hune ha vha uri ho ḓalesa nga maanḓa mahatsi, fhedzi a dzi funi fhethu hune ha vha na mahatsi malapfu, kana ho tsitsikananaho nga ḓaka.
Hune dza wanala hone
Dzi wanala Africa Tshipembe, kaleni hadzo dzo vha dzi tshi wanala vunḓuni ḽa Northern Cape, Free State, south Highveld region, western Lesotho, western Swaziland na fhethu hune ha vha uri ho ḓalesa mahatsi. Zwazwino dzo iswiwa fhethu ho fhambananaho kha mashango a maḽedzani na Africa Tshipembe. Mbalo ya hone I khou humbulelwa henefha kha zwigwadi zwa fumi na zwivhili. Na hone ndi phukha ine isi vhe na zwine ya shavha zwone.
Mawaṅwa
Dzo hwaliwa hune dza bva hone nga vhalimisi. Fhedzi yone iya kona u tshila fhethu huno nga masimuni na fhethu ho dzumbamaho. Na kubebele kwadzo a ku fani na kwa dzinwe. Dzo isiwa mashangoni a kule sa Kenya. Naho huna uri mbalo nnzhi I khou wanala Africa Tshipembe nga tshifhinga tsha kale, adzo ngo shakulisiwa kana hone u pfulusiwa.
