Dzina
Aardwolf (mmbwa ya ḓaka) [Proteles cristata]Heḽi ipfi Aardwolf ḽi amba ‘ mmbwa ya daka’ nga luvhuru na midzi yaḽo zwi amba tshithu tshire na zwiito zwa mmbwa na nḓowele ya zwine ya ḽa zwone zwine zwa vha uri zwi vha zwi tshi khou bva kha zwikhokhonono zwine ya tou ḓi gwela zwone.
Mbonalo ya mmbwa ya ḓaka
Ina muvhala wono nga wo yela kha yelo na buraunu, ya ḓovha ya vha na mitalo mitsu yo no tou nga ndi dzi ṱhamu, ndi phukha ya ḓaka , ya vha na mutshila une kha ṱhodzi wa vha mutsu. Hoyu mutshila uya takuwa na hone wa vhuya wa takuwa ndi uri I khou pfa yo tshuwa. Hezwi yo ima hafha nga mahaḓa ayo ndi 40-50cm mutshila wa hone wo lapfa 20-25 cm ya vha na vhulapfu ha 65-80cm ubva kha ningo u swika kha mutshila wa yo ya lemela 8-12 kg i vhonala sa mmbwa ya ḓaka.Kuḽele
Heyi mmbwa ya ḓaka I songo doweleyaho I ḓilela zwikhokhonono. Yo no zwi ḓowela nga maanḓa uḽa zwikhokhonono, i bva phanḓa kha uḽa zwikhokhono, ivha I khou balelwa nga mulandu wa u khwaṱha ha maṋo ay ngauri iya kona u shenga ṋama. Maṋo a hone ane a pfa vhukuma a kha ḓi tou thoma u hula, I a shumisa u thivhela zwinwe zwipuka uri zwzi sa I dzhiele vhudzulo hayo. Iḽa tshaka dza zwithu zwivhili fhedzi zwa zwi khokhonono, tshinwe tshi wanala nga zwifhinga zwa musi hu vhuria, zwino hezwi zwi siho tshi ya vha tshi tshi khou ḽa zwiṅwe.Nga ṅwambo wa uri tshiḽa zwithu zwivhili fhedzi zwia mba uri tshi dzula fhethu hune havha na hezwo zwikhokhonono zwine ya ḽa zwone fhedzi. Kha vhusiku ho linganelaho inga kona uḽa zwiḽiwa zwo no lingana 200 000 uya kha 300 000 ya zwi khokhonono. Nga u shumisa ku pfele kwazwo zwi ya kona u pfa zwi khokhokhonono zwi tshi kha di vha mavuni, zwa kona ha u zwi fasha nga lulimi lwa zwo lo no nukha zwa zwi gonyesela nnṱha. Zwi ya kona ula zwinwe zwi puka sa , mbevha , zwiṋoni zwiṱuku makumba na kheriyoni.
Kubebele
Zwoṱhe tshiduna na tshisadzi ndi zwithu zwine zwa dzumba zwithu zwazwo , zwi ya shona zwino zwithu zwine zwa ita zwone vhathu avha koni u zwi vhona, fhedzi ri tenda kha zwauri zwidzekana ṅwaha woṱhe, u ḓi hwala ha hone ha vha ha maḓuvha a 90-100 zwa kona u beba vhana vhavhili uya kha vhararu. Musi vhana vha tshi kha ḓi vha vhatuku vha fhiwa zwikhokhonono zwiṱuku.Kuitele
Ndi zwipuka zwine zwa tshimbila vhusiku na hone zwo dzumbama zwi tshi khou ya u ṱoḓa zwiḽiwa, ndi hone zwi tshi kona ha u ṱangana na zwinwe ngazwo. Nga zwinwe zwifhinga zwi ya tshimbila nga lugwada. A zwi tou vha zwinzhi lini kana lu tshi tou vha lushaka luhulu kana sa dzi mmbwa dza daka , nga ṅwambo wa zwine zwa ḽa zwone zwine zwi sa nge zwine zwiṅwe zwipuka zwa ḽa zwone. Ngauri zwiliwa azwi fani kana u vhuiwa nazwo hune zwa dzula hone, zwino zwi tou ḓi tshimbilela zwone zwiṋe zwi tshi ya u ḓi palela zwiḽiwa. Hune zwa dzula hone ho itiwa zwiṱaha , fhedzi zwi ya kona na u shumisa zwiṱaha zwa zwinwe zwipuka sa aardvark na porcubine. Aardwolves ndi zwipuka zwine zwi ya kona u ḓi palela zwiḽiwa zwone zwiṋe arali hu songo gwiwa milindi zwi ya ḓi gwela zwone zwiṋe.Zwi wanala u yela dubo lwa vho eastern na southern Africa , a zwi wanali kha south coast. Hetshi tshi puka tsho ḓi dzumbaho tshine tshi nga si vhuye tsha vhaisa na muthu , tshi ḓi tou vha na nḓowelo yo no nga ya semi arid, open plains savannas na grasslands ngeno zwi tshi dzula zwitumbani zwazwo.. uya nga ha tshi geography aardwolves yo khethekanyiwa nga zwigwada zwivhili, inwe I wanala Africa tshi[pemmbe , inwe ngeno i tshi wanala central Tanzania northward uya kha southern Egypt . kanzhi zwi wanala na fhethu ho no nga Botswana, karoo na northern cape province.
Sitatisitiki tsha vhutshilo hazwo.
Tshileme(tshisadzi)7,7-13,5 kg
Tshileme (tshiduna)
7,7-13,5 kg
Vhulapfu(tshisadzi)
90 cm
Vhulapfu(tshiduna)
90 cm
Tshifhinga tsha u ḓi hwala
Miṋwedzi mivhili
Zwibebwa
Zwivhili uya kha zwiṋa
Kuitele
ndi kwa zwipuka zwo no ḽa ṋama
Muṱa
Hyaenidae
Kubebele
Vhana vhavhili uya kha vhaṋa vha ya bebiwa u bva henefha kha ṋwedzi wa khubvumedzi u swika lambamai.