Nkarhi waku Inseminate Homu ya Masi

© Pieter Langenegger
A student Zarielda Roberts at the Elsenburg agricultural college busy with AI.
Endzhaku ko tswala rhole, tinyama ta xirho xale xihundleni tavuyelelana kutani ti tlhelela eka xivumbeko xantolovelo. Nkarhi waku hola loku kunga teka masiku yale xikarhi ka 25 kuya eka 50. Loko kuriku homu yive na kutikeriwa ekutswaleni, swinga endleka kuve na ku khomiwa hi mavabyi eka swirho leswi (uterus) naswona leswi swinga engetelela nkarhi waku hola. Migingiriko ya ntolovelo ya masangu yisungula kuva kona loko xirho lexi xihorile.
Kutani tihomu tingava eka xiyimo xakuva e masangwini exikarhi ka 19 kuya eka 21 wa masiku yan’wana na yan’wana. Nkarhi lowu hinkwawo wukatsa kuva na kuvumbiwa ka swokarhi eka matandza yayona kululamisela leswaku ovum yita tirha ntirho wa yona. Loko kunga cheriwi ngati ya xinuna leswaku kuta vumbeka nwana, kutani ntirho lowu wutlhela wusungula e hansi nakambe. Kuna swikombiso swo hlaya leswi homu yikombaka swona leswaku yilulamerile timhaka ta masangu, kambe xikombiso xikulu ikuva homu yiyima yinga ninginiki leswaku yita kota ku khandziyiwa hi homu ya xinuna kumbe ku endliwa insemination. Unga tlhela u kambela loko yinga humesi marhimila kusuka eka xirho xa xisati. Ovulation (when the follicle erupts releasing the ovum) yiteka kwalomu ka 12 wa ti awara endzhaku kaloko yilulamerile masangu.

Ndlela yo endla Artificial Insemination (AI)

Loko AI yaha tekiwa tani hi maendlelo yo olova, maendlelo yoka yanga hoxekangi yafanele ku landzeleriwa eka homu yin’wana na yin’wana. Ngati ya xinuna (semen) ya AI yivekiwa eka straw xa plastiki xa 0.5 ml endzeni ka thangi rakona (semen flask) eka -196 °C. Magoza yan’wani ya AI yakatsa leswi landzelaka: Chela semen hi xiyimo xo languta e henhla (vertical) endzeni ka thermos flask leyingana mati yokufumela yari eka 35 °C. Susa straw xexo endzhaku ka minete yin’we, sula straw xi oma hiku tirhisa lapi ro oma kutani uveka straw lexi endzeni ka insemination rod (pistolet) leyi kufumelaka.
Tsema e tlhelo lerin’wana ra straw ku endlela leswaku ngati (semen) yita humela kona kutani uvekela plastic sheath eka straw na pistolet leswaku swita sirheleleka eka switsongwatsongwani. Kutani sweswi, hoxa pistolet eka xirho xa xisati xa homu kutani uxinghenisa hi vukheta kuya eka cervix kutani u chela ngati (semen) endzeni ka cervix. Endzhaku ka sweswo, uterus yinga khoma khomiwa leswaku homu yitwa kutsokombela naku famba kahle ka ngati (semen) endzeni ka uterus. Veka homu yaleyo yiri yoxe naswona yiva yimiyerile kuringana nkarhi nyana endzhaku ka insemination. Loko ntirho wa insemination wunga fambanga kahle, homu yitasala yaha navele masangu nakambe, 19 kuya eka 21 wa masiku endzhaku ka kutsakela kayona ko hetelela.

Translated by Ike Ngobeni