Ku hlota Tani hi Vulawuri bya Valala

©Roger de la Harpe
Ku balesela xiharhi lexinga nala kufanele kuva xiboho xohetelela loko u tirhana na valala naswona swikongomisiwa eka ku onha kokarhi. Aswile nawini ku dlaya kumbe ku khoma mixaka yin’wana ya swiharhi loko ungari na mpfumelelo, se van’wamapurasi vafanele vatiyisisa leswaku vana mpfumelelo lowu lavekaka ku hlota swiharhi leswi. Vata tlhela va boheka kutirhisa swibalesa leswinga e nawini.
Kukuma mbuyelo wakahle, muhloti ufanele a kota ku balesela naswona a landzelerisa kahle loyi a tivaka ngopfu vulawuri bya valala. Mubaleseli loyi anga swikoteki uta tisa swiphiqo. Ku hlota swifanele ku sunguriwa hi xihatla endzhaku kaloko kutava ku voniwe nala, kutiyisisa leswaku swiharhi leswi hlotiwaka swa kumeka.
The Landmark Foundation eka tsalwa ravona ra Predators on Livestock Farms, tsalwa ra Practical Farmers’ Manual for Non-lethal, Holistic Ecological Acceptable and Ethical Management, ri lemukisa van’wamapurasi eka maendlelo yo hakela muhloti wa ntokoto hi xiharhi lexi axi dlayaka, tani hi leswi swihlohletelaka kuva a dlaya swiharhi swotala ematshanweni yaku vavisa xiharhi. Kuherisiwa loku ka swifuwo kunga kavanyeta mintlawa ya swiharhi kutani swivanga swiphiqo.

Ku Hlota Navusiku

©Roger de la Harpe
Kuya hi tsalwa ra Predation Management Manual, ku hlota navusiku switirha ngopfu, hikuva swikongome eka muxaka wokarhi naswona munhu anga teka goza loko kuri na xiphiqo. Magoza yanga tekiwa ntsena ku tirhana na swiharhi leswi onhaka naswona kunga baleseriwi swiharhi swa ti jakalasi kumbe swimanga swa nhova. Mavoni lawa yangana xiphemu xotshuka yatirha kahle eka ku hlota. Mavoni yobasa yata endla leswaku swiharhi swichava naku tumbela.

Ku Hlota hi Xihaha Mpfhuka Phatsa

©Roger de la Harpe
Van’wamapurasi vafanele kutiyisisa leswaku vakuma mpfumelelo loko kuriku vata tirhisa xihaha mpfuka phatsa ku hlota, tani hileswi kungana milawu yo hambana eka swifundzha swohambana. Loko ku hlota hi xihaha mphuka phatsa swinga tirhaka kahle ngopfu ngopfu eka tindzhawu leti tikaka kutifikelela naswona eka ndzhawu yikulu, leswi i maendlelo lawa ya durhaka swinene.

Ku Hlota hi Timbyana

Timbyana tifanele ku tirhisiwa ntsena ku lava swiharhi swa valala naswona tinga swi dlayi kumbe kuva ti swikhoma. Timbyana tifanele kuva letinga leteriwa kutiyisisa leswaku ati vavisi swiharhi swin’wana loko tilavana na valala.
Kuya hi Predation Management Manual yi tsundzuxa leswaku van’wamapurasi vaboha timbyana ta vona hi ntambu kufikela loko xiharhi lexi vaxilavaka xivonaka kutani vati chucha kuva tihlongorisa xiharhi lexi. Timbyana tifanele kuva ti hlayisiwa, leswaku tinga suki tiya ku hloteni hitoxe hikuva titwa ndlala. Minkarhi yin’wana timbyana tinga pfariwa nomo leswaku tinga onhi.

Ku Hlota hi Hanci

©Shem Compion
Vahloti vanga hlota eka mpfhuka wukulu laha vanga kumaka swihari loko va khandziye hanci kutlula loko vafamba hi milenge, ngopfu ngopfu eka tindzhawu letingana sandi e Kalahari. Vanga tirhisa timbyana kuva tiva pfuna leswaku va khoma swiharhi.

Translated by Ike Ngobeni