Klipspringer
Ngururu

© Nigel Dennis

Vito

Ngururu [Oreotragus oreotragus] vito ra Ngururu ri huma eka Afrikaans kuhlamusela ‘ku tlula ribye’ ri tlhela ri kombisa vuswikoti byo famba byi tshamisekile emaribyeni hi mikondzo ya swona.

Xivumbeko

Swi tikela 11-13 kg loko swi yimile 500-600mm hi ku leha makatleni, I xiharhi le xitsongo. Swi nyimpfana swi kurile ku tlula ti Tinyimpfu.Ti nyimpfu ti ni timhondzo to koma. Ngururu wu ni tindleve ta rhandavula leti tsongo endzhaku ka hloko na vala ro vonaka ra ntima. Misisi yo tiyela na dzovo ri nga na muhlovo wo hambana-hambana wa mpunwa, xitshopana, braweni ni makara yo basa, xihlaya ni milomo.

Valala

Yingwe, Phungubye ni Fisi swi hlota Ngururu. Ticece ti hlotiwa hi swikhovha ni ti mfenhe. Hikuva Ngururu yi suka laha yi tshamaka kona ku ya tumbela, ti lemukisiwire ka vahloti ku tivisa swiharhi swin’wani. Swi tsutsumela laha ku nga leha kona swi vitaniwile kumbe swi nga vitaniwanga, swi rhangela hi xisati. Loko swi ponile, Swi ba noti hi ku landzelelana.

Swakudya

Swi dya swakudya swo hlawuleka mabilomu, mihandzu yo tala ni mirhi. Byasi a swi dyi. A swi tiyimelanga ku n’wa mati.

Ntshikelelo

Ngururu yi bebula hi ximumu ndzhaku ka ntsevu wa tin’wheti. Ticece ta hlongoriwa ntlaweni wa tona loko ti fika khume-mbirhi wa tin’wheti, laha ti nga ni vutihlamuleri kona.

Mahanyelo

Rams ni ewes ta twana nkarhi wo leha, rimbewu hinkwaru ri sirhelela laha ri tshamaka kona. Ntlawa wa nhungu wa vonaka wu ri swin’we, laha ku nga dyangu ni va-akelani.

Matshamelo

Ngururu ya hlawula laha yi tshamaka kona, ndzhawu yo tala maribye kumbe ntshaveni. Leswi swi endla leswaku yi kota ku balekela valala va yona.

Ti Kumeka Kwini

Ti kumeka tindzhawini leti landzelaka eAfrika Dzonga, Zoutpansberg ni le ntshaveni ya Lebombo, kusuhi ni Kuiseb River a Namibia Desert, lower Orange River, ni le ntshaveni yo toloveleka ya Western Cape. Ti kayivela ntshaveni ya Drakensberg.

Vuxokoxoko Bya Nkoka

Ntikelo (xisati): 11-16 kg
Ntikelo (xinuna): 9-12 kg
Ma lehelo (xisati): 82 cm
Ma lehelo(xinuna): 82 cm
Nkarhi wo tshikelela: Tin’hweti ta nkombo
Nhlayo ya vana: Yin’we
Ku landzelela: Artiodactyla
Dyangu: Bovidae
Timhondzo: 10 cm (rekhodo – 16 cm)
Mavonelo: Ngururu yi famba hi mikondzo ya le mahlweni, yo leha xirhendze. Swi Kunwana swaa rhandzavula swi tolovele ku tshama maribyeni.