Dihlopha tsa Puso
Ho nahanwa hore tebetebe ya dibaka tsa dihlopha tsa puso di ile tsa kenngwa dilemong tse ka bang dimilione tse 3.07 tse fetileng, phuleng ya lerata e ileng ya thehwa ha dikokotwana tse ka tlasa craton di qala ho otlolleha. Jwale ho tepella maikutlo hona jwale ho ne ho kwahelwa ke ho kenella ho se nang letho ho tloha seaparong. Dikarolo tse ding tsa dihlopha tsa puso di na le kgapukgapu tsa kgauta, tse nnileng tsa raftjwa ka morao ka katleho e nyane.Ha ho letho le leng ka Dihlopha tsa Puso le tsejwang, hobane sena sohle se etsahetse kgale haholo mme ho na le dibaka tse fokolang moo majwe a bolokilweng hantle. Sebakeng sa Vredefort, mohlala, Dihlopha tsa Puso e kgethollwa ka leraba le lesesaane la lava le hlalositsweng sebakeng se seng kapa tse pedi feela.
Ka mora hore Dihlopha tsa Puso di behwe, dikarolo tsa crato ya Kaapvaal di ile tsa fokotseha mme leha e le efe noka e tlaase e kwahetswe ke metsi. Sena se ile sa theha lewatle le leholo, le sa tebang ho pholletsa le khonthinente e kgolo mme boholo ba dibaka tsa metsi di ile tsa qala. Ka nako ena, ho bohlokwa ho hlahloba ka hloko karolo eo metsi a phethang ka yona tshebetsong ya sedimentation.
Sehlopha se Itlhommeng sa Witwatersrand
Ha e le hantle, metsi a tsamaisa dikarolwana tse nkilweng ho tloha lefikeng la mohlodi. Hangata lebelo la metsi le etsa hore dikarolo di tsamaye. Ha dinoka di otla mehato e meholo ya metsi (letsha kapa lewatle), phallo e fokotseha haholo mme boholo ba dikarolwana tse boima haholo di theoha mme dia teba tlase. Dihlahiswa tse fokolang, tse kang lehlabathe le seretse, di dula di emisitswe ka metsing nako e telele mme di atisa ho kenngwa haufi le lebopo. Lebaka leo ka lona ke le bolellang tsohle tsena tse thahasellisang di tla bonahala hamorao.Kahoo, dilemo tse ka bang 2.97 dilemong tse fetileng, majwe a mangata a sedimentary a ile a behwa lewatleng le sa tebang le neng le kwahetse bokahare bo bongata ba Afrika Borwa kajeno. Sena se bitswa West Rand Group mme se na le dikarolo tse mmalwa tse thahasellisang tsa ditlhaku tse kang Witwatersrand lerako le leng pakeng tsa Germiston le Krugersdorp.
Nakwana hamorao, craton e ile ya ema hanyane mme naha ya phunyeletsa ka letoto la matswapo le diphula. Hona jwale dinoka di ne di matha dihlabeng tse ka leboya le bophirimela ho ya letotong la matsha le matshwao, moo ho tloha ho etsahalang ka potlako. Majwe a entsweng nakong ena a bitswa Central Rand Group. Hammoho, West Rand Group le Central Rand Group di bitswa Witwatersrand Supergroup.
Sephiri sa Dibaka
Central Rand Group e ne e le e kgethehileng, leha ho le jwalo, hobane ka nako e telele dijo-thollo tsa kgauta di ne di behwa dibetheng tsa noka, hammoho le morata. Sena se ile sa etsa tshimo ya kgauta ka ho fetisisa lefatsheng, e nang le hoo e batlang e le halofo ya kgauta ya polanete. Hamorao, dikarolo tsena tsa majwe a kgauta (tse bitswang mafika) di ne di tla atleha ka katleho e hlollang. Leha ho le jwalo, mohlodi wa pele wa dikarolo tsena tsa kgauta, e ntse e le ntho e nngwe ya sephiri sa dintho tsa kgale.Hoo e ka bang dilemong tse dimilione tse dikete tse 2,7 tse fetileng, Kaapvaal Craton e ile ya kopana le craton ta Zimbabwe leboya. Sena se ile sa theha mebala e mengata ya dithaba e neng e phahama sebakeng seo hona jwale se bitswang Limpopo Mobile Belt. Hape ho ile ha fella ka seretse se seholo sa metsi se ileng sa tlala ho fihlela ho di cratons, tse neng di kwahela majwe a Witwatersrand Supergroup. Tsena di hlahisa karolo e ka tlaase ya Supergroup ya Ventersdorp.
Transvaal Supergroup
Ha e ntse e tsamaya ka potlako, dilemong tse ka bang dimilione tse dikete tse 2,5 tse fetileng, Kaapvaal Craton e ile ya fokotseha hape mme ya fetoha metsi a tebileng a lewatle. Sena se ile sa etsa hore ho be le sedikadikwe se seng sa boima bo matla mme se tshwaya tshimoloho ya Transvaal Supergroup. Hape sena se dumellana le bofelo ba Archaean le qaleho ya nako ya Proterozoic, e ileng ya nka dilemo tse 570 tse fetileng.Transvaal Supergroup ke sehlopha se thahasellisang sa majwe. Mocheso o tlaase ka ho fetisisa, o bitswang Form of Black Reef, o na le mekgwa ya kgauta. Ka hodimo ke sehlopha sa Chuniespoort. Mokgoko ona o na le bopaki ba bophelo bo bong ba pele ka ho fetisisa lefatsheng - photosynthesising cyanobacteria. Ho lokile, ha ho utlwahala e le e tsotehang, empa bana ba nyedisi ba microbial ba lokolla oksijene e le ditshila mme mohlomong ba ikarabella bakeng sa ho eketsa ditekanyetso tsa oksijene tse sa lefellweng sepakapakeng. Oksijene e tswang cyanobacteria e ile ya boela ya sebetsana le metsi a lewatle ho etsa di oxide tse ngata tsa tshepe, e leng se ileng sa fella ka dipositi tse ngata tsa tshepe le tsa manganese tseo re di fumanang kajeno.
Malmani Dolomites
Dikokwana-hloko tsa baktheria di ile tsa hola metsing a sa tebang, a kang mefuta e mengata ya dikorale, le carbon dioxide e tswang metsing. Sena se ile sa etsa hore calcium carbonate e fokotsehe, e leng se ileng sa kwahela dibaka tsa baktheria. Dibaktheria di ile tsa boela tsa hola ka hodima kgalase ya khalsiamo mme tshebetso ena ya phetwa hangata. Sena se ile sa theha dibaktheria tse nang le sebopeho se nang le sebopeho se nang le sebopeho, seo hamorao se ileng sa finyella seo re se bitsang stromatolites. Mehlala ya di stromatolite tse kgabisitsweng di fumanehile sebakeng sa Vredefort mme se nnile sa hlaloswa e le karolo e ka thoko ya Sebaka sa Bohlokwa ba Lefatshe.Calcium carbonate e ile ya boela ya eba le majwe a bitswang Malmani dolomites. Tsena ke tsa bohlokwa hobane hamorao dolomite e ne e jewa ke metsi a mongobo a neng a phunyeletswa maqhubu a lejweng, ho theha letoto la mahaheng. Hamorao, mahaheng ao e ne e tla ba sebaka sa ho phomola sa baholo-holo ba batho ba pele, jwaloka Mofumahai Ples le Little Foot. Di fossil tse tummeng di fumaneha ho Cradle of Humankind, Sterkfontein, Makapansgat le Taung kaofela ha di tswa sebakeng sena sa limestone. Ho bile ho bolellwa hore phello ya Vredefort e ka nna ya eba le letsoho ha ho boptjwa mapheo a entseng mahaheng, mme kahoo a re thusa ho rarolla selotho sa ho iphetola ha batho.
Bushveld Igneous Complex
Ka mora hore ho behwe thepa ya Transvaal Supergroup, ho ne ho ena le ho korotla ho tswang tlase. Hoo e ka bang dilemong tse dimilione tse dikete tse 2,06 tse fetileng, mefuta e mengata ya meferefere e phatlohileng e ile ya senya kgotso ya cyanobacteria mme ya kwahela Kaapvaal Craton ka mobu wa majwe le molora. Ka mora moo, sefofane se seng se tswang seaparong se ile sa etsa hore ho be le dintho tse ngata tse se nang letho tse neng di qobella difofane tse tsamayang ka morao marung a majwe a Transvaal, empa ha dia ka tsa fihla hodimo. Kamore ena ya magma e ka tlasa lefatshe e ile ya phomola hanyane mme ya theha marako a makatsang a majwe a bitswang Bushveld Igneous Complex. E fetela ka hare ho hare ho Afrika Borwa mme ke mohlala o moholo ka ho fetisisa wa mofuta wa lona lefatsheng. Complex e boetse e na le di depositi tse kgolo ka ho fetisisa tsa platinum, chromium, koporo, vanadium, titanium le nickel.Vredefort Bolide
Jwale ho ile ha eba le tshohanyetso e kgolo. Dilemong tse dimilione tse 2 tse fetileng, bofetohedi ba Vredefort bo ile ba hlasela ho ya fihla lefatsheng. E ne e le dikhilomithara tse ngata ka bophara mme e tsamaya ka lebelo le phahameng ho ya bohareng ba Kaapvaal Craton. Tshusumetso e ne e sa nahanwe. Majwe a hodima metsi a ne a fofa mme boima bo tebileng bo ne bo fetolwa ka hare, ho fana ka ditsebi tsa sebopeho tsa morao-rao ka tsela e sa tlwaelehang ho feta nakong e fetileng. Bofetoledi ba Vredefort bo ile ba etsa hore e be le maikutlo a maholo.Ka mora tshusumetso, majwe a macha a tla tswela pele ho theha Afrika Borwa, mme mehato yohle ya geoloji e hlalositsweng ka hodimo e ntse e tswela pele kajeno. Leha ho le jwalo, tlaleho e feletseng ya sebopeho e ka tlase-kontinente ha e felle hodimo ho buka ena. Ho ena le hoo, jwale re tlameha ho furalla fatshe ebe re sheba lehodimo, ka lebaka la tlaleho ya ho hlaselwa ke ketsahalo e kgolo ka ho fetisisa ya matla a se nang matla a lefatshe le kileng la e bona.Translated by Bongani Matabane